Κατανοώντας τα ζωηρά παιδιά. Έχει το παιδί μου ΔΕΠ/Υ;

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) αναφέρεται σε παιδιά και ενήλικες, που αντιμετωπίζουν σοβαρές συμπεριφορικές και γνωστικές δυσκολίες σε σημαντικούς τομείς της ζωής τους, όπως για παράδειγμα στις διαπροσωπικές σχέσεις, στο σχολείο, στην εργασία και στην οικογένεια.

Αυτό οφείλεται στην υπερβολική κινητική δραστηριότητα που έχουν τα άτομα αυτά, καθώς και σε δυσκολία ελέγχου της προσοχής και των παρορμήσεών του. Αν και τα ακριβή αίτια της διαταραχής δεν έχουν εξακριβωθεί, πληθώρα ερευνών αποδίδουν την ύπαρξή της σε νευρολογικά ή γενετικά αίτια. Αξίζει να ειπωθεί στο σημείο αυτό πως η ΔΕΠΥ δεν είναι αποτέλεσμα χαμηλής νοημοσύνης, συναισθηματικής διαταραχής ή κάποιας άλλης διαταραχής και δεν είναι πρόβλημα κινήτρου, πρόκειται για ακούσιες αλλαγές της προσοχής, ακούσια εκδήλωση των παρορμήσεων και ακούσια κινητική δραστηριότητα.

Η συχνότητα της ΔΕΠΥ κυμαίνεται από 1% έως 5% και είναι μέχρι και 3 φορές πιο συχνή στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Πρόκειται για χρόνια διαταραχή: 30% ~ 70% των παιδιών με ΔΕΠΥ συνεχίζουν να παρουσιάζουν δυσκολίες και ως ενήλικες. Τα συμπτώματα υπάρχουν από την προσχολική ηλικία.

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται να ανταποκριθούν σε καταστάσεις στις οποίες οι περισσότεροι από τους συνομηλίκους τους τα καταφέρνουν πολύ εύκολα. Αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε πολλούς τομείς της καθημερινής ζωής και εκδηλώνεται με τα εξής συμπτώματα:

1. Απροσεξία
2. Παρορμητικότητα
3. Υπερκινητικότητα

H ΔΕΠ(Υ) χωρίζεται σε τρεις διαφορετικούς τύπους:

Α. ΔΕΠ με κυρίως σύμπτωμα την ελλειμματική προσοχή.

Τα συμπτώματα του τύπου αυτού είναι τα ακόλουθα:

• χάνει εύκολα τα πράγματά του,
• δυσκολεύεται να κρατηθεί προσηλωμένο σε μια συγκεκριμένη εργασία για πολλή ώρα,
• δεν φαίνεται να παρακολουθεί αυτό που του λέει κάποιος,
• δυσκολεύεται να οργανώσει τα πράματα γύρω του,
• αποφεύγει ή δυσκολεύεται να συμμετάσχει σε δραστηριότητες που απαιτούν πνευματική προσπάθεια,
• ξεχνά πολύ εύκολα,
• δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες,
• χάνει εύκολα την προσοχή του.

Β. ΔΕΠ με κυρίως σύμπτωμα την υπερκινητικότητα και την παρορμητική συμπεριφορά. 

• δυσκολεύεται να μείνει καθιστό σε μια καρέκλα για πολλή ώρα, 
• όταν κάθεται κινεί συνέχεια τα χέρια και πόδια, 
• τρέχει και σκαρφαλώνει συνέχεια μέσα στο σπίτι,
• δυσκολεύεται να συμμετάσχει ήρεμα σε μιαδραστηριότητα,
• συμπεριφέρεται σαν να έχει μέσα του ένα «μηχανάκι»,
• μιλά ασταμάτητα,
• απαντά πριν συμπληρωθεί η ερώτηση,
• δυσκολεύεται να περιμένει στη σειρά του,
• διακόπτει τους άλλους όταν μιλούν.

Γ.Μεικτός τύπος ΔΕΠ.

Στον τύπο αυτό το παιδί παρουσιάζει συμπτώματα και από τους δυο πιο πάνω τύπους. 

Ένα παιδί με ΔΕΠ/Υ σε μία τάξη

Οι γνωστικές/νοητικές δεξιότητες είναι, συνήθως, αντίστοιχες του μέσου όρου προς υψηλές, αλλά η απόδοση παρουσιάζει διακυμάνσεις. Συχνά η απόδοση είναι χαμηλότερη από το αναμενόμενο, σε σύγκριση με το επίπεδο των γνωστικών ικανοτήτων του παιδιού. Πολλές φορές το παιδί συχνά δείχνει αφηρημένο, τεμπελιάζει ή δείχνει ότι δεν έχει κίνητρο για να προσπαθήσει. Συχνά δεν ολοκληρώνει τα μαθήματά του και ενοχλεί τους συμμαθητές του. Γενικά τα χαρακτηριστικά ενός μαθητή με ΔΕΠ/Υ μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

• Αδυναμία διατήρησης της προσοχής σε καθήκοντα μάθησης και σε παιχνίδια. Διασπώνται πιο εύκολα.
• Δυσκολία εκκίνησης και ολοκλήρωσης σχολικής εργασίας ή άλλων δραστηριοτήτων.
• Δυσκολία ακολουθίας οδηγιών ή αγνόηση αυτών.
• Δείχνουν να είναι ανοργάνωτα, ξεχνούν πολύ εύκολα σε σχέση με την ηλικία.
• Υπερβολική νευρικότητα και κινητικότητα στην τάξη ή σε καταστάσεις που απαιτούν συμμόρφωση.
• Μόνιμη κίνηση ‘υπ’ ατμόν’, σε υπερβολικό βαθμό σε σύγκριση με τους συνομηλίκους.
• Κάνουν συνεχώς θόρυβο και μιλούν πολύ, σε σύγκριση με τους συνομηλίκους.
• Διακόπτουν συνεχώς τους άλλους και δυσκολεύονται να περιμένουν τη σειρά τους στο παιχνίδι ή σε ερωτήσεις μέσα στην τάξη.
• Χάνουν ή ξεχνούν τα πράγματά τους και το υλικό, παραδίδουν τελευταίοι τις εργασίες τους ημιτελείς ή δεν τις παραδίδουν καθόλου.

Πώς Νοιώθει το Παιδί με ΔΕΠΥ;

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ βιώνουν τον κόσμο ως ‘εχθρικό’:

• Προσχολική ηλικία: κλαίνε υπερβολικά χωρίς προφανή λόγο, μπορεί να δυσφορούν στη σωματική επαφή.
• Μπορεί να είναι υπερευαίσθητα σε θόρυβος ή στο φως.
• Πιθανή δυσκολία κατανόησης και έκφρασης των συναισθημάτων του και των άλλων (βίαια προς ζώα, συμμαθητές, χωρίς πρόθεση, έτσι δεν κατανοούν την τιμωρία ή την απόρριψη από τους άλλους).
• Καθώς μεγαλώνουν δυσκολεύονται να ανταποκριθούν σε πολύπλοκες οδηγίες, επειδή αδυνατούν να αντιληφθούν και να ανακαλέσουν, ακόμη και σχετικά σύντομες ακολουθίες οδηγιών.
• Παρουσιάζουν δυσκολία στην επεξεργασία των ακουστικών ερεθισμάτων και στην κατανόηση, παρά το γεγονός ότι η ακοή τους είναι φυσιολογική.
• Ξεχνούν και διασπώνται εύκολα.

Συνύπαρξη ΔΕΠΥ με Άλλες Διαταραχές:

• εναντιωματική/προκλητική διαταραχή
• διαταραχή διαγωγής
• αντικοινωνική και παραπτωματική συμπεριφορά
• χρόνιες αγχώδεις διαταραχές
• μείζονα κατάθλιψη
• συναισθηματικά προβλήματα
• προβλήματα στις κοινωνικές δεξιότητες
• μαθησιακές δυσκολίες

Πρακτικές οδηγίες στην οικογένεια:

• Να θέτει το παιδί  βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους στη σχολική εργασία του (οργάνωση της γραπτής έκφρασης, οργάνωση της σκέψης).
• Ο χώρος μελέτης να είναι χωρίς παρεμβολές.
• Να ασχολείται με την άθληση, που προάγει την αυτοσυγκέντρωση.
• Να κρατά ημερολόγιο σημαντικών ημερών.
• Να γράφει το χρονοδιάγραμμα της επόμενης ημέρας.
• Να λύνει σταυρόλεξα.
• Τμηματισμός των εγασιών σε μικρότερες και απλούστερες.
• Σιωπηρή ανάγνωση είναι καλό να προηγείται της φωναχτής.
• Μετά την ανάγνωση και κατανόηση του κειμένου, είναι καλό να κρατά σημειώσεις στο περιθώριο της σελίδας και να επισημαίνει τα βασικά σημεία.
• Αυτοέλεγχος, αυτοαξιολόγηση.
• Στην απογευματινή μελέτη να κάνει  συχνά διαλείμματα με εναλλαγή δραστηριοτήτων.
• Να εναλλάσσονται κινητικές και στατικές δραστηριότητες για εκτόνωση της κούρασης ή της έντασης που νιώθει. Μία ενδιάμεση δραστηριότητα όπως είναι το ταϊσμα κατοικιδίου ή δουλειές του σπιτού είναι μεταβατικά στάδια που οδηγούν σε μελέτη.
• Σημαντική η βοήθεια να ξεκινήσει το παιδί την μελέτη. Ύστερα απομακρύνεστε, δείχνετε το σωστό δρόμο για να δουλέψει μόνο του.
• Εντοπίστε τις αιτίες που μπορεί να επηρεάζουν την επιθυμία του παιδιού να εμπλακεί θετικά στα μαθήματα.
• Δημιουργήστε ευκαιρίες για θετική προσοχή (αξιοποιείστε τα ενδιαφέροντα του παιδιού).
• Εντοπίστε τις περιπτώσεις στις οποίες το παιδί αποδίδει καλύτερα.
• Να είστε σαφείς-συγκεκριμένοι σ’ αυτό που του λέτε. Εστιάζουν την προσοχή τους καλύτερα.
• Προστατέψτε και ενισχύστε την αυτοεκτίμηση του παιδιού δημιουργώντας ευκαιρίες για επιτυχία. Απαραίτητες οι επιβραβεύσεις (κοινωνικές και υλικές).
• Αποφύγετε να επαναλαμβάνετε με δυσαρέσκεια, ξανά και ξανά το ίδιο πράγμα στο παιδί! Το αντιλαμβάνεται!
• Βρείτε έστω μισή ώρα την ημέρα για δημιουργικό παιχνίδι ή συζήτητση με το παιδί.

Βιβλιογραφία

1. Κάκουρος, Ε. (2001). Το Υπερκινητικό Παιδί. Οι δυσκολίες του στη μάθηση και στη συμπεριφορά. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα.
2. Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2000). Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα. Β΄ έδκοση. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα.
3. Καλαντζή-Αζίζι, Αγγελή, Κ., Ευσταθίου, Γ. (2005). Ελληνική Κλίμακα Αξιολόγησης της ΔΕΠ/Υ-IV. Κλίμακα για Γονείς – Κλίμακα για Εκπαιδευτικούς. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα.
4. Παπαγεωργίου, Β. (2005). Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα. Στο: Β. Παπαγεωργίου (Εκδ.) Ψυχιατρική Παιδιών και Εφήβων. University Studio Press, Θεσσαλονίκη. Σελ. 142-148.
5. Nayebi Jean – Charles (2015). Το υπερκινητικό παιδί. 90 απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα. Εκδόσεις Πατάκη
6. https://sciencearchives.wordpress.com
7. http://www.gkoltsiou.gr/

Παιδαγωγικό Κέντρο