Η επίδραση της τεχνολογίας και των οθονών στην κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών

Χριστίνα Λαμπροπούλου – Ψυχολόγος

Περίληψη

Η ευρεία χρήση των ψηφιακών συσκευών και των διαδικτυακών πλατφορμών έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά επικοινωνούν, μαθαίνουν και ψυχαγωγούνται. Αν και οι οθόνες μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαλεία εκπαίδευσης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης, πρόσφατες έρευνες επισημαίνουν ότι ο τρόπος και το πλαίσιο χρήσης τους — και όχι αποκλειστικά η διάρκειά της — συνδέονται με δυσμενείς συνέπειες για την κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη, τη ρύθμιση των συναισθημάτων, τον ύπνο και τις διαπροσωπικές σχέσεις των παιδιών. Συνεπώς, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας καλούνται να αναπτύξουν τεκμηριωμένες πρακτικές που θα υποστηρίξουν γονείς και εκπαιδευτικούς στη σωστή διαχείριση της ψηφιακής εμπειρίας των παιδιών

Εισαγωγή: οθόνες ως αναπόσπαστο κομμάτι της παιδικής ζωής

Τα παιδιά σήμερα εκτίθενται σε ψηφιακά μέσα από πολύ μικρή ηλικία. Εκπαιδευτικό περιεχόμενο, ψηφιακά παιχνίδια, βίντεο και επικοινωνία με συνομηλίκους είναι πλέον κοινές εμπειρίες. Η διερεύνηση των επιπτώσεων αυτής της έκθεσης στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης, της ρύθμισης του θυμού, της ικανότητας σύναψης σχέσεων και της κοινωνικής δεξιότητας αποτελεί κεντρικό ερώτημα για την σύγχρονη παιδοψυχολογία.

Οθόνες και συναισθηματική ανάπτυξη: Τι πρέπει να γνωρίζουμε

Η σύγχρονη βιβλιογραφία αναδεικνύει ότι ο αντίκτυπος της τεχνολογίας στα παιδιά δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τον χρόνο που περνούν μπροστά σε μια οθόνη, αλλά κυρίως από τον τρόπο και το πλαίσιο χρήσης της. Μελέτες μεγάλης κλίμακας δείχνουν ότι τα εθιστικά πρότυπα ψηφιακής συμπεριφοράς — όπως η έντονη επιθυμία για συνεχή ενασχόληση, η δυσκολία διακοπής και η παρέμβαση στον ύπνο ή στις κοινωνικές σχέσεις — συνδέονται περισσότερο με την επιδείνωση της ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων απ’ ό,τι ο συνολικός χρόνος οθόνης. Παράλληλα, έρευνες και μετα-αναλύσεις υπογραμμίζουν ότι η υπερβολική ή προβληματική χρήση των οθονών σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα άγχους, καταθλιπτικά συμπτώματα, δυσκολίες στη διαχείριση θυμού και προβλήματα στις σχέσεις με συνομηλίκους. Σε μικρότερες ηλικίες, η χρήση οθονών ως «ψηφιακού παρηγορητή» φαίνεται να επιβραδύνει την ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτορρύθμισης και συναισθηματικής ωρίμανσης.

Επιπλέον, η συχνή ψηφιακή έκθεση, ιδιαίτερα πριν τον ύπνο, επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα και τη διάρκεια του ύπνου, προκαλώντας με τη σειρά της μειωμένη συγκέντρωση, συναισθηματική αστάθεια και χαμηλότερη σχολική απόδοση. Ιδιαίτερη σημασία έχει και ο ρόλος των γονέων: όταν οι ίδιοι κάνουν εκτεταμένη χρήση συσκευών σε στιγμές που απαιτείται συναισθηματική επαφή με το παιδί, παρατηρούνται συχνότερα ξεσπάσματα θυμού και συναισθήματα θλίψης στα παιδιά. Η μειωμένη ποιότητα αλληλεπίδρασης και η έλλειψη συναισθηματικής ανταπόκρισης φαίνεται να αποδυναμώνουν τη σύνδεση γονέα-παιδιού, επηρεάζοντας αρνητικά την κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη.

Καλλιεργώντας ισορροπημένες ψηφιακές συνήθειες στα παιδιά

Η σύγχρονη έρευνα υπογραμμίζει ότι, όταν πρόκειται για τη χρήση της τεχνολογίας από τα παιδιά, η ποιότητα της ψηφιακής δραστηριότητας έχει μεγαλύτερη σημασία από τη διάρκειά της. Είναι σημαντικό οι γονείς και οι επαγγελματίες να εστιάζουν στο είδος της ενασχόλησης – αν πρόκειται για εκπαιδευτικό, δημιουργικό ή κοινωνικό περιεχόμενο που ενισχύει τη μάθηση και την επικοινωνία, ή για παθητικές και εθιστικές μορφές χρήσης που περιορίζουν τη φαντασία και την αυτορρύθμιση. Η θέσπιση σαφών ορίων συμβάλλει ουσιαστικά στη διατήρηση της ψυχικής ισορροπίας· η αποφυγή οθονών κατά τη διάρκεια των γευμάτων και τουλάχιστον μία έως δύο ώρες πριν τον ύπνο, όπως συστήνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν υγιείς ρουτίνες και καλύτερη ποιότητα ύπνου.

Παράλληλα, η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο μάθησης και καθοδήγησης, όταν οι γονείς συμμετέχουν ενεργά στη χρήση της. Η κοινή παρακολούθηση περιεχομένου και η συζήτηση γύρω από αυτό (co-viewing) ενισχύουν τη συναισθηματική σύνδεση και τη δυνατότητα κριτικής σκέψης των παιδιών. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να αναγνωρίζονται έγκαιρα τα σημάδια προβληματικής χρήσης, όπως η δυσκολία αποσύνδεσης, οι μεταπτώσεις στη διάθεση, οι διαταραχές ύπνου και η πτώση της σχολικής επίδοσης, ώστε να εφαρμοστούν στοχευμένες παρεμβάσεις. Στο θεραπευτικό πλαίσιο, η ενσωμάτωση τεχνικών ρύθμισης συναισθήματος και εκπαίδευσης κοινωνικών δεξιοτήτων, σε συνδυασμό με τη γονεϊκή καθοδήγηση, αποτελεί ουσιαστικό βήμα για την πρόληψη και τη διαχείριση της ψηφιακής εξάρτησης, ιδιαίτερα σε παιδιά που ήδη αντιμετωπίζουν δυσκολίες συγκέντρωσης ή ελέγχου θυμού.

Συμπεράσματα

Η σύγχρονη έρευνα δείχνει ότι η ψηφιακή τεχνολογία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί απλουστευτικά ως «ωφέλιμη» ή «επιβλαβής», καθώς η επίδρασή της στα παιδιά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα, το περιεχόμενο και τα μοτίβα χρήσης της. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας καλούνται να προτείνουν στοχευμένες και εφαρμόσιμες πρακτικές που θα συμβάλλουν στην πρόληψη δυσλειτουργικών προτύπων, θα ενισχύουν την ικανότητα των γονέων να καθοδηγούν τα παιδιά τους με συνέπεια και θα ενσωματώνουν δεξιότητες ρύθμισης συναισθήματος στη θεραπευτική διαδικασία. Παράλληλα, είναι αναγκαίο οι φορείς εκπαίδευσης και χάραξης πολιτικής να υιοθετήσουν στρατηγικές που λαμβάνουν υπόψη τον τρόπο με τον οποίο οι ψηφιακές πλατφόρμες επηρεάζουν τη συμπεριφορά και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων.

Βιβλιογραφία

Bull FC, et al. WHO Guidelines on physical activity, sedentary behaviour and sleep for children under 5 years. WHO, 2019 / έκθεση και σύνοψη οδηγιών.
Vasconcellos RP, et al. Electronic Screen Use and Children’s Socioemotional Development (review). American Psychological Association, 2025.
Schmidt-Persson J., et al. Screen Media Reduction Intervention and Child Mental Health — JAMA Network Open, 2024.
Ahmer A., et al. A Systematic Review and Meta-Analysis on the Impact of Screen-Time on the Social-Emotional Development of Children Under Five Years. J Coll Physicians Surg Pak, 2025.
Xiao Y., et al. (αναφορά σε μεγάλη μελέτη ADMD) — ειδική αναφορά: «Children reporting addictive online behaviour suffer worse mental health», Financial Times σύνοψη της σχετικής έρευνας (2025).
Liu T., et al. The Impact of Social Media on Children’s Mental Health — review, 2024.
Chong SC., et al. Exploring the perception of parents on children’s screentime. Pediatric Research / Nature, 2023.
Selak MB., et al. Effects of Parents’ Smartphone Use on Children’s Emotions and Family Interactions. (PMC article), 2025.