Θετική Διαπαιδαγώγηση: Μια Σύγχρονη Προσέγγιση για την Υγιή Ανάπτυξη των Παιδιών

Καλιακούδα Χριστίνα – Ψυχολόγος

Η θετική διαπαιδαγώγηση αποτελεί μια αναπτυξιακά κατάλληλη προσέγγιση διαπαιδαγώγησης, που προάγει την ενσυναίσθηση, τη συνεργασία, τον αλληλοσεβασμό, την πειθαρχία, την αυτονομία και την εσωτερική ενδυνάμωση και παρακίνηση των παιδιών (Nelsen, 2006). Δίνεται έμφαση στην κατανόηση των βαθύτερων αιτιών πίσω από τη συμπεριφορά ενός παιδιού και στην κατάλληλη αντιμετώπιση τους. Εφαρμόζει τεχνικές οι οποίες εστιάζουν στη θετική καθοδήγηση και οριοθέτηση, στον σεβασμό, και αντιτίθεται στην υπερβολική ελευθερίας με έλλειψη ορίων, στην αυταρχικότητα, στην τιμωρητική νοοτροπία μιας μη επιθυμητής συμπεριφοράς, καθώς και στη χρήση ανταμοιβών. Κρίνεται πολύ σημαντική η συνέπεια που παρέχεται από τους γονείς, σχετικά με τις τεχνικές. Η θετική διαπαιδαγώγηση βοηθάει τα παιδιά να αναπτύξουν κοινωνικό συναισθηματικές δεξιότητες ζωής, ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους και εστιάζει στην επίλυση των προβλημάτων, δείχνοντας τους πώς τα λάθη είναι ευκαιρίες μάθησης για διορθωτικές ενέργειες και λειτουργικές επιλογές. Η εφαρμογή της θετικής διαπαιδαγώγησης ενισχύει τη θετική συμπεριφορά του παιδιού, την ψυχική του υγεία, τις ακαδημαϊκές του επιδόσεις, και χρησιμοποιείται με στόχο τη μείωση των επιθετικών συμπεριφορών και της κοινωνικής βίας (Chaiwannawat, 2020, Elkadi & Sharaf, 2023; Liu, Jia and Xue, 2025).

Σύνδεση, αναγνώριση και επικύρωση συναισθημάτων

Η αρχή της θετικής διαπαιδαγώγησης θεωρείται ο ασφαλής και βαθύς συναισθηματικός δεσμός, ανάμεσα στους γονείς και το παιδί (Bowlby, 1982). Είναι σημαντικό πριν προσπαθήσεις να διορθώσεις μια μη επιθυμητή συμπεριφορά, να έχεις συνδεθεί πρώτα με το παιδί μέσα από την αποδοχή και την εμπιστοσύνη, ώστε να σε αντιμετωπίσει ως σύμμαχο και όχι ως εχθρό ή ανταγωνιστή.

Η αναγνώριση των συναισθημάτων των παιδιών καλλιεργείται μέσα από την ενεργητική ακρόαση, την έκφραση και την επικύρωση τους. Ο γονέας μπορεί να μοιραστεί και τα δικά του συναισθήματα συνδέοντας τα με ανάλογες εμπειρίες, με στόχο το παιδί να κατανοήσει καλύτερα.

Παράδειγμα: Εάν το παιδί δε θέλει να φύγει από την παιδική χαρά και να σταματήσει το παιχνίδι, αναγνωρίστε και κατονομάστε τα συναισθήματα που βιώνει. Πείτε: «Βλέπω ότι είσαι θυμωμένος και στεναχωρημένος που δεν μπορείς να παίξεις άλλο αυτή τη στιγμή. Καταλαβαίνω πως πρέπει να είναι δύσκολο να σταματάς κάτι όταν σε ευχαριστεί. Τι θα έλεγες να πάμε σπίτι να με βοηθήσεις να μαγειρέψουμε κάτι;»

Φυσικές συνέπειες

Η θετική διαπαιδαγώγηση δίνει έμφαση στη χρήση φυσικών συνεπειών, του λογικού επακόλουθου μιας πράξης, και όχι στην επιβολή μιας άποψης ή τιμωρίας. Το να εξηγήσετε τις λογικές συνέπειες, θα βοηθήσει το παιδί να καταλάβει τη σχέση μεταξύ πράξης και αποτελέσματος και να πράξει ανάλογα.

Παράδειγμα: Εάν ένα παιδί αρνείται να φορέσει πανωφόρι σε μια κρύα μέρα τον χειμώνα, θα κρυώνει. Εάν ένα παιδί αρνείται να κοιμηθεί στην ώρα του, το επόμενο πρωί στο σχολείο θα υπολειτουργεί, θα αισθάνεται κούραση, νύστα και δεν θα μπορεί να αποδώσει στο μέγιστο.

Αντικατάσταση εντολών με ερωτήσεις

Η αντικατάσταση εντολών με ερωτήσεις ενισχύει το αίσθημα ευθύνης και την αυτονομία του παιδιου. Αποφεύγονται οι εντολές που ενδέχεται να προκαλέσουν άρνηση, αντίσταση ή ξεσπάσματα. Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί οδηγείται να σκεφτεί και να επιλέξει την κατάλληλη συμπεριφορά μόνο του.

Παράδειγμα: Αντί να δώσετε την εντολή «Πλύνε τώρα τα χέρια σου!», κάντε την ερώτηση: «Τι κάνουμε πάντα αφού χρησιμοποιήσουμε την τουαλέτα;»

Σαφή οριοθέτηση και προσδοκίες

Η θέσπιση σαφών και σταθερών ορίων

και προσδοκιών με προσδιορισμό κανόνων και συνέπεια, παρέχει στα παιδιά μια αίσθηση ασφάλειας και τα ενισχύουν στο να μάθουν την υπευθυνότητα και την αυτονομία. Τα όρια δεν επιβάλλονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να προκαλούν φόβο και συμμόρφωση, αλλά εξηγούνται και εφαρμόζονται με σεβασμό και συναισθηματική σύνδεση. Τα παιδιά λειτουργούν καλύτερα όταν ξέρουν τι αναμένεται από αυτά και ποια είναι τα επιτρεπτά όρια στο περιβάλλον τους, πάντα με σεβασμό και κατάλληλα για την αναπτυξιακή τους ηλικία και τις ικανότητες τους.

Παράδειγμα: «Δεν σου επιτρέπω να με χτυπάς. Αν νιώθεις θυμό, μπορούμε μαζί να μετρήσουμε μέχρι το δέκα και να σφίξεις αυτό το μπαλάκι.»

Χρήση θετικής γλώσσας και περιγραφή της επιθυμητής συμπεριφοράς

Προσπαθήστε να δημιουργήσετε ένα περιβάλλον με λιγότερα «όχι» και αρνητισμό. Αντικαταστήστε τις αρνητικές εντολές που περιλαμβάνουν «μη», «δεν» και «όχι» με θετικό λεξιλόγιο, και δώστε επικοδομοιτικη ανατροφοδότηση και παροχή επιλογών. Τα παιδιά καταλαβαίνουν καλύτερα τι μπορούν να κάνουν, παρά τι πρέπει να αποφύγουν. Έτσι το παιδί είναι πιο πιθανό να αισθανθεί υπευθυνότητα και να ακούσει. Προωθείται μια υγιή και υποστηρικτική σχέση γονέα-παιδιού, βασισμένη στην εμπιστοσύνη και την κατανόηση.

Παραδείγματα: Εάν το παιδί τρέχει και απομακρύνετε σε εξωτερική βόλτα, αντί να πείτε: «Μην τρέχεις μακριά μου έξω στον δρόμο!», μπορείτε να πείτε καταφατικά: «Όταν περπατάμε έξω, θέλω να βρίσκεσαι δίπλα μου ώστε να νιώθουμε και οι δύο ασφαλείς.»

Εάν το παιδί κάνει φασαρία μέσα σε χώρο που δεν επιτρέπεται, αντί να του φωνάξετε να μην κάνει φασαρία μπορείτε να πείτε: «Χρησιμοποιούμε χαμηλή φωνή μέσα στη βιβλιοθήκη, κοίτα πόσο χαμηλόφωνα μιλάω εγώ.»

Εναλλακτικές επιλογές αντί εντολών

Όταν προτείνετε εναλλακτικές επιλογές στο παιδί για κάτι που θέλετε να επιτύχετε και εκείνο δε συνεργάζεται, βοηθάτε το παιδί να νιώθει πως διαλέγει εκείνο, πως έχει τον έλεγχο και πως δεν αναγκάζεται να δεχτεί κάτι που του επιβάλλεται. Οι επιλογές προτείνεται να είναι μεταξύ δύο. Τα παιδιά τείνουν να είναι πιο δεκτικά όταν όταν τους ζητείται να αποφασίσουν, παρά όταν πρέπει να ακολουθήσουν εντολές.

Παραδείγματα: Αντί να πείτε «Βάλε τώρα παπούτσια αλλιώς θα φύγω χωρίς εσένα!», πείτε «Θες να φορέσεις τα λευκά ή τα μπλε αθλητικά σου σήμερα;»

«Σήμερα δε θα παραγγείλουμε φαγητό απ’ έξω. Θέλεις να φάμε κρέας ή ψάρι;»

Θετική καθοδήγηση και επίλυση προβλημάτων αντί τιμωρίας

Η θετική καθοδήγηση εστιάζει στις πράξεις, οι οποίες μπορούν να διορθώσουν ένα λάθος, στην επίλυση ενός προβλήματος και όχι στο λάθος αυτό καθαυτό.

Στοχεύει στην ενίσχυση της θετικής συμπεριφοράς και στην κατανόηση των συναισθημάτων και αναγκών του παιδιού. Αντιθέτως, η τιμωρία προκαλεί στα παιδιά αισθήματα φόβου και θυμού και δεν τα οδηγεί στην αυτογνωσία και στον σεβασμό. Είναι σημαντικό όταν ένα παιδί κάνει ένα λάθος, να το βοηθάμε να μάθει μέσα από αυτό, να δείχνουμε κατανόηση και να το καθοδηγούμε στην επίλυση του προβλήματος. Επομένως, το παιδί έχει ενεργή συμμετοχή στην αποκατάσταση ή τη βελτίωση της κατάστασης, μαθαίνει να έχει κριτική σκέψη και να αναλαμβάνει ευθύνες.

Παράδειγμα: Αν το παιδί ζωγραφίσει πάνω στο τραπέζι δε θα έπρεπε να δίνεται έμφαση στο λάθος με φωνές και να επιβάλλεται ποινή, αλλά στο πως μπορεί να διορθωθεί. «Βλέπω πως ζωγράφισες το τραπέζι της κουζίνας, αυτό δεν είναι το κατάλληλο μέρος για ζωγραφική. Ποιο είναι το σωστό μέρος για ζωγραφική; Τι μπορούσε να κάνουμε για το διορθώσουμε; Πάμε μαζί να καθαρίσουμε το τραπέζι και έπειτα μπορείς να συνεχίσεις τη ζωγραφιά σου σε ένα μπλοκ ζωγραφικής.»

Αν το παιδί ρίξει π.χ. νερό στο πάτωμα, δε δίνουμε έμφαση στο τι συνέβη, ούτε το τιμωρούμε για αυτό. Αντιθέτως, μπορούμε να του δείξουμε πως να το διορθώσει, μαθαίνοντάς του ότι όταν ρίχνουμε κάτω νερό, το σκουπίζουμε με χαρτί μέχρι να στεγνώσει.

Μοντελοποίηση θετικής συμπεριφοράς

Η μοντελοποίηση συμπεριφοράς αφορά την τάση των παιδιών να μιμούνται και να μαθαίνουν πιο εύκολα από αυτά μέσα από αυτά που βλέπουν και βιώνουν παρά από αυτά που τους λέμε, ως ενήλικες (Bandura, 1977). Μέσα από τη δική μας στάση υιοθετούν συμπεριφορές και μαθαίνουν φυσικά πως να επικοινωνούν, να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και να επιλύουν προβλήματα που προκύπτουν. Επομένως, υιοθετήστε τις συμπεριφορές και τις δεξιότητες που θέλετε να διδάξετε στα παιδιά.

Παραδείγματα: Εάν θέλετε το παιδί να είναι ευγενικό και να λέει λέξεις, όπως το «ευχαριστώ» και το «παρακαλώ», να το λέτε συχνά προς το παιδί όποτε αρμόζει. «Σε ευχαριστώ που με βοήθησες να συμμαζέψω το σαλόνι».

Αν φωνάζουμε και χάνουμε τον έλεγχο όταν θυμώνουμε, είναι πολύ πιθανό το παιδί να κάνει το ίδιο. Μπορείτε να πείτε με σταθερό και ήρεμο τόνο φωνής: «Είμαι θυμωμένη αυτή τη στιγμή, θα πάρω λίγες βαθιές ανάσες και όταν νιώσω καλύτερα θα μιλήσουμε ήρεμα». Έτσι, επίσης του δείχνετε στο παιδί μια υγιή στρατηγική διαχείρισης.

Ενίσχυση και λεκτική ενθάρρυνση θετικών συμπεριφορών

Είναι κρίσιμο να μην εστιάζετε μόνο στις αδυναμίες, στα λάθη, και στις μη επιθυμητές συμπεριφορές των παιδιών, αλλά να αναγνωρίζετε και να επιβραβεύετε τις θετικές συμπεριφορές και την προσπάθεια, μη αναφέροντας κάποιου είδους ανταμοιβή (π.χ. Αν κάνεις τα μαθήματα σου τώρα, θα σε αφήσω να δεις τηλεόραση μετά). Ενθαρρύνοντας τα, καλλιεργείται η αυτοεκτίμηση τους και παρακινούνται εσωτερικά να επαναλάβουν την επιθυμητή συμπεριφορά, χωρίς να περιμένουν κάποιο αντάλλαγμα.

Παράδειγμα: «Είμαι σίγουρη πως μπορείς να κάνεις γρήγορα τα μαθήματα σου, ώστε μετά να σου μείνει χρόνος για να παίξεις.»

Η θετική διαπαιδαγώγηση αποτελεί μια παιδοκεντρική, ενσυναισθητική προσέγγιση η οποία έχει ως βάση την κατανόηση, τη συνεργασία, την ενσυναίσθηση και όχι την επιβολή. Χρησιμοποιώντας σταθερά όρια και θετική καθοδήγηση, αντί τιμωρίας, τα παιδιά μαθαίνουν αυτονομία, υπευθυνότητα, διαχείριση προβλημάτων αλλά και πώς να δημιουργούν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις που διέπονται με σεβασμό.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Bowlby, J. (1982). Attachment and loss: Vol. 1. Attachment (2nd ed.). New York: Basic Books. (Πρωτότυπη έκδοση: 1969)
Chaiwannawat, T. (2020). Overcoming violence: Guiding our children and youths with positive discipline. Royal Thai Army Medical Journal, 73(3), 173–180.
Elkadi, E. A. F. M., & Sharaf, R. S. (2023). The Impact of Positive Discipline on Students’ Well-being and Academic Achievement: A Case Study in an International School in Cairo. European Scientific Journal, 19(16), 1–15.
Liu, Y., Jia, Y., & Xue, G. (2025). Impact of Parenting Styles on Self‑Esteem, Psychological Resilience, and Academic Performance. Lecture Notes in Education Psychology and Public Media, 78(1), 141‑150.
Nelsen, J. (2006). Positive Discipline: The First Three Years. Ballantine Books.