Συμβολικό παιχνίδι – πως συνδέεται με την γλώσσα

Τι είναι το συμβολικό παιχνίδι;

Πρόκειται στην ουσία για τη δημιουργία νοερών αναπαραστάσεων. Απαιτεί λοιπόν ικανότητα για αφηρημένη σκέψη. Κατά το συμβολικό παιχνίδι, το παιδί αναπαριστά κάτι,

ένα αντικείμενο ή μια σκηνή. Μπορεί να αντικαθιστά ένα αντικείμενο με ένα άλλο, όπως π.χ. να χρησιμοποιεί ένα τουβλάκι ως τηλέφωνο για να μιμηθεί ότι τηλεφωνεί, ή να προσποιείται ότι πίνει νερό από ένα πλαστικό ποτηράκι, ή ακόμη να παριστάνει ότι είναι πριγκίπισσα ή γάτα. Αντιστρόφως, ανταποκρίνεται όταν οι άλλοι παίζουν συμβολικά, σημάδι ότι είναι σε θέση να σκεφτεί αφηρημένα π.χ. γελά όταν κάποιος παριστάνει το σκύλο.

Σε ποια ηλικία εμφανίζεται το συμβολικό παιχνίδι;

17-19 μηνών το παιδί προσποιείται ότι πάει για ύπνο, ότι πίνει από ένα φλυτζάνι ή ότι τρώει με το κουτάλι. Είναι η αρχή της αληθινής λεκτικής επικοινωνίας, καθώς οι λέξεις χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν την λειτουργία των αντικειμένων.
19-22 μηνών το συμβολικό παιχνίδι εκτείνεται πέρα από το παιδί και τον εαυτό του. Παιχνίδι με κούκλες, την ταίζει ή μπορεί να την σκεπάζει με κουβέρτα. Συνδυάζει παιχνίδια π.χ βάζει ένα κουτάλι σε ένα τηγάνι, χύνει από μια κανάτα σε ένα φλυτζάνι. Αρχίζει ο συνδυασμός λέξεων.
2 με 2 ½ ετών αναπαριστά γεγονότα που βιώνει π.χ κατάστημα-ψώνια, γιατρός-άρρωστο παιδί. Μπορεί να ξεκινάει και να απαντά σε ερωτήσεις: Ποιος; Που; Πότε; Τι; Τι κάνει;. Απαντά ακατάλληλα εκτός από καλά μαθημένες ρουτίνες.
3 ετών κάνει παιχνίδια προσποίησης με μεγαλύτερη ακολουθία π.χ. μπορεί να φιάξει ένα κέικ (ψήνει – σερβίρει – πλένει τα πιάτα. Χρησιμοποιεί τον αόριστο & το μέλλοντα π.χ. έφαγα το κεικ., θα πλύνω τα πιάτα.
3 με 3 ½ ετών εκτελεί παιχνίδια με κουκλόσπιτα και με φάρμα κ.τ.λ, χρησιμοποιεί κύβους και κουτιά με άμμο για να φιάξει ένα περιβάλλον π.χ. φάρμα. Το περιγραφικό λεξιλόγιο επεκτείνεται, καθώς χρησιμοποιεί όρους για έννοιες όπως τα σχήματα, μεγέθη, χρώματα, υφή, σχέσεις χώρου.
3 ½ με 4 ετών χρησιμοποιεί κούκλες για να αναπαραστήσει σκηνές, κάνει υποθέσεις “τι θα γινόταν αν”. Εκφράζει προθέσεις και πιθανά μελλοντικά γεγονότα, χρησιμοποιεί συνδετικά. Αρχίζει να απαντά σωστά στις ερωτήσεις “γιατί, πώς”.
5 ετών: υψηλή φαντασία, πλήρως συνεργατικό παιχνίδι. Χρησιμοποιεί σχετικούς όρους (τότε, πότε, πρώτα, μετά, τέλος, ενώ, πριν, μετά).

Είναι όλα τα παιδιά σε θέση να κάνουν συμβολικό παιχνίδι;

Το συμβολικό παιχνίδι είναι εξελικτικό χαρακτηριστικό και ως εκ τούτου, εμφανίζεται αυθόρμητα, ενώ η απουσία του προβληματίζει. Καθώς για να εμφανιστεί, προϋποθέτει την ικανότητα νοερής αναπαράστασης, αφηρημένης σκέψης, ευελιξίας και κατανόησης του κοινωνικού πλαισίου, παιδιά με ανωριμότητα, νοητική υστέρηση ή διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή (στο φάσμα του αυτισμού) μπορεί να υστερούν σ’ αυτό.

Σε βαριές περιπτώσεις το συμβολικό παιχνίδι απουσιάζει τελείως. Σε άλλες, απλά δεν υπάρχει προτίμηση γι’ αυτό, δε γίνεται αυθόρμητα ή είναι φτωχό. Έτσι, ένα παιδί μπορεί να μην κατανοεί πώς μπορεί να παίξει με κουζινικά, αφού δεν υπάρχει φαγητό. Πιθανά να προτιμά να τα χτυπά μεταξύ τους ώστε να παράγουν ήχο ή να αδιαφορεί γι’ αυτά.

Σε μεγαλύτερη ηλικία, ένα παιδί με δυσκολία στο συμβολισμό ίσως να μην είναι σε θέση να υποκριθεί ποιος είναι ο κλέφτης, αφού οι παίχτες έχουν εκ των προτέρων καθορίσει ποιος θα πάρει αυτόν το ρόλο.

Στα ομαδικά παιχνίδια, τα προβλήματα συνήθως είναι εντονότερα γιατί το παιδί καλείται να μπει στη θέση των άλλων και να λάβει υπόψη του τι σκέφτονται εκείνοι π.χ. στο κρυφτό ένα παιδί που κρύβεται μπορεί να πιστεύει ότι και οι άλλοι ξέρουν πού βρίσκεται οπότε δεν εμπλέκεται σωστά στο παιχνίδι ή μαρτυρά τη θέση άλλων παιδιών γιατί υποθέτει ότι όπως το ίδιο γνωρίζει τη θέση τους τη γνωρίζει κι εκείνος που τα φυλά.

Πότε θα πρέπει να ανησυχήσει ένας γονιός;

Αν το παιδί δεν παίζει αυθόρμητα συμβολικό παιχνίδι και δεν ανταποκρίνεται στην προσπάθεια του ενήλικα ή άλλων παιδιών να το προσκαλέσουν σ’ ένα τέτοιο παιχνίδι.
Αν δείχνει να μην κατανοεί το συμβολισμό και να έχει υπερβολικά συγκεκριμένη σκέψη π.χ. «δεν είσαι η Κοκκινοσκουφίτσα αφού δε φοράς κόκκινο σκούφο» ή «δεν πετάει το αεροπλάνο, εσύ το κρατάς».
Αν παίζει στερεότυπα π.χ. παίζει με κουκλάκια αλλά επαναλαμβάνει πάντα το ίδιο μοτίβο και όταν από δική μας παρέμβαση αυτό αλλάξει, τότε εκνευρίζεται ή απλά δεν ανταποκρίνεται και επιμένει στη δική του εκδοχή.
Αν χρησιμοποιεί αποκλειστικά ή συνήθως, αυτούσιους διαλόγους π.χ. από DVD ή παραμύθια.
Αν το παιδί παίζει αδόμητα, πετάγεται από το ένα παιχνίδι στο άλλο, ασχολείται πολύ λίγο με τα παιχνίδια του και δεν καταφέρνει να εστιάζει σε κάτι οργανώνοντας ένα παιχνίδι.

Ποια είναι η αξία του συμβολικού παιχνιδιού;

Τo συμβολικό παιχνίδι είναι ανεκτίμητο για τη συναισθηματική, κοινωνική αλλά και γνωστική ανάπτυξη του παιδιού καθώς:

Λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά, δίνοντας τη δυνατότητα στο παιδί να εξωτερικεύσει ασυνείδητες συγκρούσεις του, να εκφράσει δυσκολίες που συναντά στην καθημερινή ζωή και με κάποιο τρόπο όλα αυτά να τα διαπραγματευτεί.
Δίνει διέξοδο στη φαντασία.
Βοηθά στην εξέλιξη του λόγου, ειδικά στην πραγματολογία του γιατί το παιδί, παίζοντας, οργανώνει τη σκέψη του σε λόγο με σκοπό να επικοινωνήσει ένα νόημα.
Δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να δουλέψει πάνω στις κοινωνικές σχέσεις. Πράγματι είτε παίζει ομαδικά είτε ατομικά, αναπαριστά συνήθως μια ιστορία που αναφέρεται σε σχέσεις, συναισθήματα και σκέψεις προσώπων, καλείται να δώσει λύσεις, να μπει στη θέση άλλων και να δει τα πράγματα από τη δική τους οπτική γωνία.
Απαιτεί από το παιδί να οργανώσει κάτι δικό του, να βάλει δηλαδή τις σκέψεις του αλλά και τις επιθυμίες του σε τάξη και να δημιουργήσει μια πλοκή.

Παιδαγωγικό Κέντρο