Ενσυναίσθηση – Πώς να καταλάβω το παιδί μου;

Ενσυναίσθηση: Να βλέπεις με τα μάτια του άλλου, να ακούς με τα αυτιά του άλλου, να νιώθεις με την καρδιά του.

Πολλές φορές παρατηρούμε ότι το παιδί μας είναι θυμωμένο, νευριασμένο, ή στεναχωρημένο. Έρχεται από το σχολείο με γκρίνια και φωνάζει:

“Δε θέλω να ξαναπάω…”, “Δεν με παίζουν τα άλλα παιδιά”, “Η δασκάλα συνέχεια μου φωνάζει”, “Είναι πολύ δύσκολα τα μαθήματα…”

Άλλες πάλι φορές μπαίνουμε στο σπίτι και δε μιλάει καθόλου! Το ρωτάμε πώς ήταν η μέρα του, τι κάνανε στο μάθημα και η απάντηση που παίρνουμε είναι ένα ξερό “Καλά” ή “Τίποτα”.

Κι εμείς, οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι φίλοι, θέλουμε τόσο να το καταλάβουμε. Θέλουμε τόσο να μπούμε στο μυαλουδάκι του και να δούμε τι ακριβώς είναι αυτό που το ενοχλεί. Είναι τόσο φοβερό ή είναι κάτι απλό;

Εκεί έρχεται να συμβάλει η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης.

Η ενσυναίσθηση αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να «μπαίνει» στην ψυχολογία ενός άλλου ατόμου. Να νιώθει, να σκέφτεται και να κατανοεί τα συναισθήματα του άλλου, χωρίς να χάνει τη δική του ταυτότητα. Μας βοηθά στο να κατανοήσουμε τα συναισθήματα του άλλου και να αιτιολογήσουμε τις πράξεις του, χωρίς απαραίτητα να συμφωνούμε με αυτές

Πού βοηθάει η ενσυναίσθηση;

Επικοινωνία
Καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων (γονέα – παιδιού, εκπαιδευτικού – παιδιού, φίλων)
Δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης
Μείωση των εντάσεων με την ανάπτυξη αμοιβαίου σεβασμού
Αναγνώριση + έκφραση συναισθημάτων
Ανεκτικότητα στο διαφορετικό
Διεύρυνση της σκέψης

Συχνά μπορεί κάποιες καταστάσεις να τις θεωρήσουμε ασήμαντες, αστείες ή υπερβολικές, οι οποίες για το ίδιο το παιδί να είναι πολύ σημαντικές. Πρώτα λοιπόν εμείς σαν ενήλικες πρέπει να μάθουμε να μπαίνουμε στη θέση του παιδιού και να προσπαθούμε να αξιολογήσουμε μια κατάσταση από τη δική του οπτική γωνία, δίνοντάς του έτσι το παράδειγμα να κάνει το ίδιο και με εμάς ή με τους συνομηλίκους του.

Σκοπός είναι να μάθουμε να εκφράζουμε με αποτελεσματικό τρόπο τα συναισθήματά μας, ενώ ταυτόχρονα να λειτουργούμε ως καλοί ακροατές και υποστηρικτές. Εκτιμάμε την ανοιχτή έκφραση των συναισθημάτων και εδραιώνουμε μια σχέση εμπιστοσύνης. Ποτέ δεν επιβάλλουμε στον άλλο πώς πρέπει να νιώσει ή πώς πρέπει να αντιδράσει, αλλά μαζί του βρίσκουμε ένα τρόπο επίλυσης του εκάστοτε προβλήματος.

Αν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί έχουν ενσυναίσθηση, τα παιδιά τους αντιμετωπίζουν ως συμμάχους και όχι ως αντιπάλους.

Τα στάδια της ενσυναίσθησης

Η επίγνωση, δηλαδή η αναγνώριση του συναισθήματος απέναντι στα συναισθήματα και τις αντιδράσεις των άλλων.
Η έκφραση του συναισθήματος (νιώθω/-ει θυμό, χαρά, απελπισία…).
Η ακρόαση, οπότε και μας δίνεται η ευκαιρία να αφουγκραστούμε το παιδί, να το κάνουμε να νιώσει ασφάλεια και αποδοχή. Παρακολουθούμε τόσο αυτά που λέει όσο και τη στάση του σώματος του.
Βοήθεια να εκφραστεί με τις κατάλληλες λέξεις και να εξωτερικεύσει αυτό που σκέφτεται και νιώθει.
Στοχοθεσία. Από κοινού προσπαθούμε να βρούμε μια λύση για τη διαχείριση της εκάστοτε κατάστασης, χωρίς να επιβάλλουμε την άποψη μας αλλά κυρίως να επιδιώξουμε την αυτονομία του παιδιού.

Συνοπτικά: Αντιλαμβάνομαι τα συναισθήματα του άλλου – Αισθάνομαι τα συναισθήματά του – Αντιδρώ συμπονετικά.

Πώς επιτυγχάνεται η ενσυναίσθηση;

Σίγουρα δεν είναι κάτι εύκολο να μπούμε στη θέση του άλλου και πόσο μάλλον στη θέση ενός μικρού παιδιού ή να ζητήσουμε από ένα παιδί να επιχειρήσει κάτι τέτοιο. Δεν είναι όμως και ακατόρθωτο! Αυτό που χρειάζεται είναι συνεχής προσπάθεια, καθοδήγηση και υπομονή.

Αρχικά μας ενδιαφέρει να μπορούμε να ονοματίσουμε τα συναισθήματα που κάποιος εκδηλώνει (θυμός, λύπη, άγχος, απόγνωση, χαρά, αδιαφορία κ.α.) και κυρίως να προσπαθήσουμε να τα αιτιολογήσουμε. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί κάνοντας στο παιδί απλές ερωτήσεις:

Πώς ένιωσες εκείνη τη στιγμή;
Πώς πιστεύεις ότι ένιωσε εκείνο το παιδί;
Τι θα έκανες εσύ αν ήσουν στη θέση μου/του…;
Καλό θα είναι να …
Εγώ στη θέση σου θα…
Μήπως αισθάνεσαι έτσι γιατί…;

Φαίνεται επίσης, ότι μέσα από τα παραμύθια μπορεί κανείς να καλλιεργήσει και να ενισχύσει την ικανότητα της ενσυναίσθησης. Διαβάστε μια ιστορία και πριν το τέλος συζητήστε μαζί με το παιδί:

Εσύ πώς θα ένιωθες αν ήσουν το…;
Πιστεύεις ήταν σωστή – λάθος η αντίδραση του πρωταγωνιστή;
Τι θα έκανες στη θέση του; Και γιατί θα επέλεγες να κάνεις αυτό;

Αντίστοιχα μπορούμε να χειριστούμε και μια ταινία, όπου σχολιάζουμε τι έγινε στην ταινία, πώς ένιωσε ο κάθε ηθοποιός, πώς αντέδρασε και γιατί.

Μοιραστείτε και δικές σας ιστορίες! Σχολιάστε την καθημερινότητα σας. Αναφερθείτε σε κάτι που σας πείραξε και δεν ξέρατε πώς να το χειριστείτε. Ζητήστε τη γνώμη του παιδιού για το χειρισμό της κατάστασης.

Βιβλιογραφία

Goleman, D. (1998). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
Gottman, J. (2000). Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
Πλωμαρίτου, Β. (2004). Πρόγραμμα ανάπτυξης συναισθηματικής νοημοσύνης. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.

Παιδαγωγικό Κέντρο