Η σχέση μητέρας-βρέφους

Η ανατροφή των παιδιών είναι σίγουρα ένα από τα πιο απαιτητικά ζητήματα στη ζωή, ιδίως όταν γνωρίζουν οι γονείς πως οι ίδιοι επρόκειτο να παίξουν τον σημαντικότερο ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Η συνειδητοποίηση αυτή φέρει μεγάλη ευθύνη και άγχος στους γονείς, οι οποίοι θεωρούν ότι δεν κάνουν αρκετά καλά την δουλειά τους. Η αλήθεια είναι ότι κανένας γονέας δεν είναι τέλειος, ούτε αναμένεται από κανέναν να υπάρξει ο τέλειος γονιός. Αυτό που έχει σημασία είναι η ανατροφή να γίνεται με οδηγό την αγάπη και την επιθυμία μιας ασφαλούς και υγιούς σχέσης με το παιδί. Και η ευτυχία σχετίζεται άμεσα με την συναισθηματική ασφάλεια.

Αν θέλουμε τα παιδιά μας να μεγαλώσουν με συναισθηματική ασφάλεια, θα πρέπει να τα βοηθήσουμε τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής τους!

Ήδη από την γέννηση τους, τα βρέφη εκφράζουν τις ανάγκες και την διάθεση τους. Με τον τρόπο τους μας λένε εάν πεινάνε, εάν κρυώνουν ή αν είναι χαρούμενα. Ο τρόπος που μια μητέρα ανταποκρίνεται σε αυτές τις ανάγκες, διαμορφώνει την ποιότητα της σχέσης τους.

Με τον όρο «προσκόλληση» που εισήγαγε πρώτος ο Bowlby, περιγράφει ουσιαστικά την παραπάνω σχέση και τον τρόπο που προσκολλάται το βρέφος στην μαμά του και διακρίνεται σε σε τριών μορφών προσκόλλησης:

Ασφαλής προσκόλληση
Ανασφαλής προσκόλληση
Αποδιοργανωμένη / αδιαφοροποίητη προσκόλληση

Ασφαλής προσκόλληση

Για να αναπτύξει το βρέφος ασφαλή προσκόλληση προς την μητέρα του, πρέπει εκείνη να κατανοεί και να ικανοποιεί τις ανάγκες του, να είναι σταθερά διαθέσιμη, ευαίσθητη απέναντι στα μηνύματα του και δεκτική προς την δυσφορία του. Με αυτόν τον τρόπο υφαίνει ένα ασφαλές περιβάλλον μέσα στο οποίο το παιδί νιώθει την εμπιστοσύνη και την προστασία που επιθυμεί, ενώ στη συνέχεια το χρησιμοποιεί για να εξερευνήσει τον κόσμο γύρω του, γνωρίζοντας πως η μητέρα του θα βρίσκεται κοντά ως μια «ασφαλής βάση». Αυτό το μοντέλο σχέσης που αναπτύσσει το παιδί με τη μητέρα του γίνεται σημείο αναφοράς για τις μελλοντικές του σχέσεις. Μεγαλώνει νιώθοντας εμπιστοσύνη και αγάπη για τον εαυτό του και για τους άλλους. Ένα παιδί με ασφαλή προσκόλληση, λοιπόν, νιώθει άξιο αγάπης και φροντίδας και γίνεται ανθεκτικό, ανεξάρτητο, με έλεγχο των συναισθημάτων του και των κοινωνικών του δεξιοτήτων. Μεγαλώνει έχοντας έντονη ενσυναίσθηση και αυτοεκτίμηση.

Ανασφαλής προσκόλληση

Στην αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή εάν η μητέρα δεν είναι δεκτική στα μηνύματα του μωρού της, δεν κατανοεί και δεν ικανοποιεί τις ανάγκες του και δεν είναι σταθερά δίπλα του, η «προσκόλληση» που αναπτύσσει το παιδί προς τη μαμά είναι ανασφαλής. Οι ανασφαλής «προσκόλληση» χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: τον απορριπτικό / αποφευκτικό δεσμό και τον αγχώδη / αμφιθυμικό δεσμό.

Στην πρώτη περίπτωση η μητέρα είναι επικριτική με τις ανάγκες του μωρού και αντιδρά με θυμό ή τιμωρία όταν αυτό εκφράζει έντονα συναισθήματα. Για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του, λοιπόν, προσπαθεί να μη δείχνει αρνητικά συναισθήματα, τροποποιεί την συμπεριφορά του και προσποιείται. Στην περίπτωση αγχώδη δεσμού, η μητέρα αγνοεί τις ανάγκες του μωρού, δεν επιδεικνύει την παραμικρή σταθερότητα και γενικά είναι απρόβλεπτη και ασταθής. Για να τραβήξει την προσοχή της μητέρας του και να καλυφθούν οι ανάγκες του γίνεται επιθετικό και πιεστικό. Και στις δύο περιπτώσεις, το παιδί νιώθει πως δεν αξίζει να το αγαπούν και να το φροντίζουν ενώ δεν μπορεί να αναπτύξει σχέσεις εμπιστοσύνης.

Προσκόλληση αποδιοργανωμένο τύπου

Σε αυτή την περίπτωση τα βρέφη έχουν φροντιστές τελείως απρόβλεπτους που παρέχουν κακής ποιότητας φροντίδα. Συνήθως οι κηδεμόνες τους είναι χρήστες ουσιών, με ψυχιατρικές διαταραχές, βίαιοι ή κακοποιητικοί . Τέτοιου είδους γονείς γίνονται ταυτόχρονα πηγή παρηγοριάς και φόβου και το παιδί δεν μπορεί καθόλου να προβλέψει την συμπεριφορά τους. Μεγαλώνοντας θεωρεί το περιβάλλον του εχθρικό και επικίνδυνο, νιώθει ανάξιο αγάπης και έντονο άγχος.

Πως βοηθώ το παιδί μου να αναπτύξει «ασφαλή προσκόλληση»;

Ο μόνος τρόπος για να βάλετε τις βάσεις μία ασφαλής προσκόλλησης είναι να είστε ανοιχτή και δεκτική στις ανάγκες και τα συναισθήματά των παιδιών σας. Η ανησυχία μήπως θα κακομάθουμε ή μήπως μας χειρίζονται, συχνά μας αποπροσανατολίζει από το ένστικτο μας: να τα αγαπάμε και να τα ακούμε!

Η εμμονή με το πρόγραμμα δεν θέτει όρια όπως ισχυρίζονται πολύ. Όταν ένα παιδί πεινάει, για παράδειγμα, με το να το αφήσουμε να κλαίει μέχρι να έρθει η ώρα του φαγητού, του περνάμε το μήνυμα πως δεν είναι άξιο της προσοχής και της φροντίδας μας και έτσι παραιτείται από κάθε προσπάθεια διεκδίκησης. Η πεποίθηση πως δεν πρέπει να το κρατάμε αγκαλιά διότι κακομαθαίνει, επίσης, τείνει να ξεπεραστεί αφού οι ψυχολόγοι και οι παιδίατροι επιμένουν πως η σωματική επαφή μητέρας και βρέφους μέσω της αγκαλιάς και του θηλασμού αλλά και ο κοινός ύπνος στα πρώτα δύο χρόνια της ζωής του έχουν ευεργετικά αποτελέσματα.

Με λίγα λόγια, στην προσπάθειά μας να θέσουμε τα σωστά όρια και να φτιάξουμε ολοκληρωμένες προσωπικότητες, πετυχαίνουμε ακριβώς το αντίθετο. Αγνοούμε άθελά μας τις ανάγκες τους, δεν είμαστε σταθερά διαθέσιμες, μοιάζει να δυσανασχετούμε με τη δυσαρέσκεια τους και δείχνουμε έλλειψη ευαισθησίας. Ό,τι δηλαδή, εμποδίζει την ανάπτυξη της «ασφαλούς προσκόλλησης».

Το ότι είμαστε ανοιχτές να ακούσουμε και να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες τους, δεν σημαίνει πως δεν θέτουμε τα ασφαλή όρια που χρειάζονται τα παιδιά για να ανακαλύψουν τον κόσμο, να αυτονομηθούν και να βρουν την προσωπική τους ταυτότητα ,αρκεί να μην προσπαθούμε να βάζουμε αυτά τα όρια τραυματίζοντας τα με τιμωρίες και φωνές. Η κατανόηση και η άνευ όρων αποδοχή είναι ο τρόπος να δίνουμε αξία στην προσωπικότητά τους και να τα καθοδηγούμε χωρίς να νιώθουν απειλή η απόρριψη.

Το αποτέλεσμα θα σας δικαιώσει.

Η προσέγγιση αυτή μοιάζει να είναι πιο δύσκολη και απαιτητική αφού η μητέρα, τα πρώτα χρόνια του μωρού επιφορτίζεται την συνεχή ενασχόληση με το μωρό. Το αποτέλεσμα ωστόσο θα την δικαιώσει, αφού το μωρό της θα μεγαλώσει και θα γίνει ένα παιδί αυτόνομο και χαρούμενο, με υγιής διαπροσωπικές σχέσεις και την ικανότητα να επικοινωνεί και να εκφράζεται!

Βιβλιογραφία-Πηγές:

Taylor, C. (2010). A practical guide to caring for children and teenagers with attachment difficulties. London : Jessica Kingsley.
Bowlby, J. (1988). Attachment communication and the therapeutic process. A secure base: Parent- child attachment and healthy human development, 137-159.

Παιδαγωγικό Κέντρο