Παιδική και Εφηβική Κατάθλιψη

«Πολλοί άνθρωποι αναγκάστηκαν όταν ήταν παιδιά, να μάθουν να κρύβουν επιδέξια τα συναισθήματα τους, τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους προκειμένου να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των γονέων τους και να κερδίσουν την αγάπη τους. Ως ενήλικες μπορεί να κυνηγούν την ευτυχία, έχουν όμως ταυτόχρονα μια υποβόσκουσα αίσθηση ότι δεν αξίζουν τίποτα…», αναφέρει η Πολωνή ψυχολόγος Άλις Μίλερ.

Η κατάθλιψη στα παιδιά και στους εφήβους φέρει χαρακτηριστικά παρόμοια με τους ενήλικες, ωστόσο η σημαντική διαφορά είναι ότι στα παιδιά μπορεί να εκφράζεται με ευερέθιστη διάθεση ενώ στους ενήλικες με καταθλιπτική.

Η παιδική και εφηβική κατάθλιψη είναι πλέον γεγονός. Όσοι δε την αναγνωρίσουν ως μια επικίνδυνη νόσο απλώς εθελοτυφλούν μπροστά στο 14% ως 18% παιδιών και εφήβων που προσβάλλονται από ψυχικά νοσήματα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην παιδική ηλικία αγόρια και κορίτσια έχουν τις ίδιες πιθανότητες να πάσχουν από κατάθλιψη ενώ ως έφηβοι, τα κορίτσια έχουν διπλάσιες πιθανότητες λόγω των ορμονών οι οποίες προδιαθέτουν σε ιδιαίτερη ευαισθησία.

Ο Κώδωνας του κινδύνου έχει ήδη κρούσει σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες για το πρόβλημα της παιδικής και εφηβικής κατάθλιψης και η γκρίζα εικόνα χωρών του εξωτερικού δεν απέχει πολύ από την ελληνική με το 2%-4% των παιδιών και το 4%-8% των εφήβων να πάσχουν από τη νόσο της κατάθλιψης. Το ποσοστό ωστόσο είναι πολύ μικρότερο του πραγματικού καθώς παρατηρείται αδυναμία καταγραφής της παιδικής κατάθλιψης.

ΓΙΑΤΙ ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΠΑΣΧΕΙ ΑΠΟ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ;  
Όταν τα «στοιχεία» της παιδικής ηλικίας ….γίνονται «στοιχειά» της ενήλικης ζωής

Η χαρούμενη παιδική ηλικία ίσως είναι μύθος για κάποια παιδιά. Τι συμβαίνει στον ψυχικό κόσμο των λιλιπούτειων ατόμων όταν σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες πληθαίνουν τα φαινόμενα της παιδικής κατάθλιψης; Ποιες ενδοψυχικές διεργασίες συμβαίνουν σε ένα παιδί που αισθάνεται θλίψη και χάνει κάθε ενδιαφέρον για παιχνίδι; Τι οδηγεί ένα παιδί στην κατάθλιψη πιστεύοντας ότι οι δράκοι των παραμυθιών κυριαρχούν ενώ η καλή νεράιδα δεν έρχεται να τους σώσει; Τι πραγματικά συμβαίνει στην κρίσιμη περίοδο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας όταν οι «φύλακες» που θα τους προστάτευαν γίνονται οι «φυλακές» της παιδικής τους αθωότητας;

Πολλές φορές οι γονείς γίνονται δογματικοί θεωρώντας ότι τα παιδιά δεν υποφέρουν από έλλειψη αγάπης, προσοχής και ενδιαφέροντος, καθώς η φυσική τους παρουσία υποκαθίσταται από ένα «virtuale game» στην οθόνη του υπολογιστή. Μάλιστα αρκετοί γονείς πιστεύουν ότι η φροντίδα της γιαγιάς ή του παππού δύναται να καλύψει την συναισθηματική αποστέρηση που νιώθουν τα παιδιά λόγω της απουσίας τους.

Οι σύγχρονες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες αναγκάζουν παιδιά και εφήβους να αντιμετωπίζουν, ηλικιακά πρόωρα, πιέσεις και αγχογώνες καταστάσεις: η οικονομική κρίση που δεν αντιλαμβάνονται, το αίσθημα αδυναμίας απέναντι στις προσδοκίες των μεγάλων, η ανάγκη για αγάπη και αναγνώριση από τους γονείς (…), είναι τόσες οι συγκινησιακές διεργασίες των παιδιών που συχνά καθίσταται αδύνατη η συναισθηματική κατανόηση των γεγονότων. Ως αποτέλεσμα, η απόσταση από την απειλή της κατάθλιψης μειώνεται συνεχώς και εντείνεται το φαινόμενο της εμφάνισης παιδικών ψυχολογικών ασθενειών.

ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;
Η παιδική και εφηβική κατάθλιψη είναι πολύ διαφορετική από το αίσθημα κακής διάθεσης ή από το αίσθημα λύπης, πρόκειται για μια ψυχική ασθένεια που επηρεάζει όλο το σώμα και έχει αντίκτυπο στον τρόπο που το παιδί αισθάνεται, σκέφτεται και συμπεριφέρεται.

Συχνά η κατάθλιψη των παιδιών και των εφήβων δεν προκαλούν την προσοχή των γονέων ή συγγενικών προσώπων, αποδίδοντας τη σε συναισθηματικές και ψυχολογικές αλλαγές του παιδιού που μεγαλώνει. Η παιδική κατάθλιψη εκδηλώνεται με:

• μελαγχολία,
• αίσθημα απελπισίας και απότομες αλλαγές της διάθεσης,
• απομάκρυνση από φίλους και από δραστηριότητες που πριν αντλούσε χαρά και ικανοποίηση,
• έντονο εκνευρισμό και ευερεθιστότητα,
• αύξηση ή ελάττωση της όρεξης,
• δυσκολία συγκέντρωσης,
• μεταβολές στον ύπνο,
• κεφαλαλγίες και πόνους στο στομάχι,
• έντονα συναισθήματα ενοχής και ανικανότητας,
• μείωση σχολικής απόδοσης,
• επαναλαμβανόμενες σκέψεις αυτοκτονικού ιδεασμού με φράσεις όπως «Μακάρι να πέθαινα».

Στην πραγματικότητα δεν εκδηλώνονται όλα τα συμπτώματα μαζί, ορισμένα μπορούν να παρουσιαστούν κάποια στιγμή ενώ, σε διαφορετική χρονική στιγμή, μπορεί να παρουσιαστούν άλλα συμπτώματα.

Ερευνητές ψυχικής υγείας παιδιών αναφέρουν ότι παιδιά που βίωσαν το συναισθήματα της κατάθλιψης, ως έφηβοι υποκύπτουν σε ψυχαναγκαστικές νευρώσεις, στην τοξικομανία, στη χρήση αλκοόλ, καθώς και σε ποικίλες διαστροφές αναζητώντας υποκατάστατα γονικών ειδώλων.

ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ
Η παιδική και εφηβική κατάθλιψη είναι  πολυπαραγοντική. Αυξημένος κίνδυνος κατάθλιψης εμφανίζεται όταν υπάρχει κληρονομική βιολογική αιτία. Εντούτοις, δε σημαίνει ότι κάθε παιδί με οικογενειακό ιστορικό θα εμφανίσει και κατάθλιψη. Βιοχημικοί παράγοντες όπως εγκεφαλικές δυσλειτουργίες, αν και τα βιώματα του κάθε παιδιού μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, Απώλειες σημαντικών ατόμων, οικονομικά προβλήματα, διαζύγιο γονιών, καταστάσεις παραμέλησης και συναισθηματικής αποστέρησης, παιδική κακοποίηση αποτελούν παράγοντες σημαντικούς που συνεισφέρουν στην εμφάνιση της κατάθλιψης. Ψυχο-κοινωνικοί παράγοντες, όπως η πεσιμιστική σκέψη, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η ανατροφή και οι προσδοκίες ανάλογα με το φύλο του παιδιού μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε γενεσιουργές αιτίες κατάθλιψης.

ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ;
Η έγκαιρη διάγνωση είναι το σημαντικότερο βήμα προς την αντιμετώπιση της παιδικής και εφηβικής κατάθλιψης. Αν οι γονείς υποψιάζονται την ύπαρξη της, θα πρέπει να αναζητήσουν εξειδικευμένη βοήθεια. Η διάγνωση γίνεται μέσα από την συνεκτίμηση του παιδιού και της οικογένειάς του με τη βοήθεια ψυχολογικών tests. Γενικότερα, η συνεργασία της οικογένειας και του σχολικού περιβάλλοντος είναι απαραίτητη και αναγκαία για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης στο παιδί και των έφηβο.

Η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση των γονιών (θεραπεία οικογένειας) βοηθάει σημαντικά διότι το παιδί εκφράζει με την κατάθλιψη το πρόβλημα που υπάρχει στην οικογένεια. Να σημειώσουμε ωστόσο, ότι η παιδική κατάθλιψη δεν συνδέεται με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων αλλά μόνο με την ψυχική τους ωριμότητα.

Η ατομική ψυχοθεραπεία του παιδιού με θεραπευτικές προσεγγίσεις όπως η παιγνιοθεραπεία (play therapy) βοηθάει το παιδί να επεξεργαστεί τα καταθλιπτικά συναισθήματα και να εκδηλώσει το αίσθημα της εσωτερικής φυλάκισης μέσα από το παιχνίδι.

Φαρμακευτική αγωγή δίνεται σπάνια στα παιδιά (οι έλληνες ψυχίατροι είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί) σε πολύ σοβαρές μορφές κατάθλιψης που συνήθως συνυπάρχουν με οργανικά αίτια.

Μπορούμε όμως να αφήνουμε τα παιδιά να υποφέρουν από τη νόσο της κατάθλιψης στην πιο τρυφερή τους ηλικία; Είναι περισσότερο από καθήκον για τους γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά τους δεδομένου ότι η πρόσβαση στον αληθινό εαυτό μας καθίσταται δυνατή, μόνο όταν δεν φοβόμαστε τον γεμάτο έντονες συγκινήσεις κόσμο της παιδικής μας ηλικίας…

Ευαίσθητα παιδιά και έφηβοι συχνά αναπτύσσουν την τέχνη, να μη βιώνουν όσα τους συνταράσσουν και να πάσχουν από την λεγόμενη παιδική και εφηβική κατάθλιψη. Οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν ότι οι παιδικές εμπειρίες μένουν για πάντα κρυμμένες στο υποσυνείδητο του ατόμου.

Μια ψυχοθεραπεία σε μια ενήλικη ζωή βεβαίως μπορεί να βοηθήσει στην συναισθηματική κατανόηση των παιδικών βιωμάτων σίγουρα όμως δεν θα δώσει πίσω την χαμένη παιδική αθωότητα…

Παιδαγωγικό Κέντρο