Άγχος και παιδιά

Δεληζώνα Μένια – Ψυχολόγος

«Όταν το άγχος χτυπά την παιδική και εφηβική πόρτα: Τι πρέπει να ξέρουν οι γονείς»

Το άγχος στα παιδιά και στους εφήβους έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σύμφωνα με επιδημιολογικές εκτιμήσεις και αναφορές υπηρεσιών, οι οποίες δείχνουν άνοδο στα περιστατικά και στις παραπομπές προς υπηρεσίες ψυχικής υγείας (WHO, 2021). Οι αιτίες είναι πολλαπλές: πανδημία, ακαδημαϊκή πίεση, κοινωνικά μέσα, οικονομική αβεβαιότητα και κοινωνικά στρεσογόνα γεγονότα.

Πως εμφανίζεται;

Η εκδήλωση του άγχους αν και επηρεάζει τόσο τα μικρότερα όσο και τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά, εντούτοις φαίνεται να παρουσιάζει ορισμένες διαφοροποιήσεις στον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνεται και γίνεται αντιληπτό. Πιο συγκεκριμένα, στην παιδική ηλικία, το άγχος συχνά εκδηλώνεται περισσότερο μέσα από σωματικά και συμπεριφορικά σημάδια. Ορισμένα από αυτά μπορεί να είναι:

• Οι επαναλαμβανόμενες σωματικές ενοχλήσεις, όπως πονοκέφαλοι και κοιλιακά άλγη χωρίς σαφή ιατρική αιτία (Beesdo et al., 2009).
• Οι δυσκολίες ύπνου ή συχνοί εφιάλτες (American Psychiatric Association [APA], 2013).
• Η αποφυγή καταστάσεων (π.χ. σχολείου, κοινωνικών δραστηριοτήτων) που οδηγεί σε σχολική άρνηση ή περιορισμό δραστηριοτήτων (Muris & Field, 2008).
• Η υπερβολική ανάγκη για επιβεβαίωση από γονείς/εκπαιδευτικούς και συχνές ερωτήσεις επανάληψης (Walter et al., 2020).
• Η ευερεθιστότητα και δυσκολία συγκέντρωσης, που συχνά παρερμηνεύονται ως «απείθεια» (Beesdo et al., 2009).

Από την άλλη πλευρά στην εφηβεία, το άγχος τείνει να παίρνει πιο γνωστική και εσωτερικευμένη μορφή, αν και μπορεί να συνεχίζει να εμφανίζεται και με σωματικά συμπτώματα. Πιο συγκεκριμένα, οι ενδείξεις άγχους στην εφηβεία μπορεί να περιλαμβάνου τα εξής:

• Επίμονη ανησυχία ή φοβίες για επιδόσεις στο σχολείο, κοινωνικές σχέσεις ή θέματα υγείας (Costello, Copeland, & Angold, 2011).
• Δυσκολίες συγκέντρωσης και απόδοση στο σχολείο, συχνά λόγω συνεχούς προσοχής σε ανησυχητικές σκέψεις (APA, 2013).
• Εκρήξεις θυμού ή ευερεθιστότητα, που μπορεί να κρύβουν πίσω τους έντονο άγχος (Walter et al., 2020).
• Συμπτώματα κατάθλιψης που συχνά συνυπάρχουν με άγχος στην εφηβεία, όπως μειωμένη διάθεση και απόσυρση (Beesdo et al., 2009).
• Αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων λόγω φόβου αρνητικής αξιολόγησης (NICE, 2013).

Οι μελέτες και οι οδηγίες δείχνουν ότι οι γονείς χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν τα παραπάνω συμπτώματα επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του παιδιού/εφήβου στην καθημερινότητα — στο σχολείο, στις σχέσεις ή στις οικογενειακές δραστηριότητες (Walter et al., 2020).

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς

• Μιλάνε ανοιχτά και χωρίς πανικό
  Η χρήση απλής γλώσσας, η ενεργητική ακρόαση και η αναγνώριση του συναισθήματος (π.χ. «Βλέπω ότι αυτό σε αγχώνει — θέλεις να μου πεις τι γίνεται;») βοηθούν το παιδί να νιώσει αποδοχή και κατανόηση (NHS, 2021). Σημαντική είναι και η αποφυγή φράσεων που μειώνουν το συναίσθημα του παιδιού.
• Δομή & ρουτίνα
  Η ύπαρξη σταθερής ώρας ύπνου, τακτικών γευμάτων και ενός προβλέψιμου καθημερινού προγράμματος μειώνουν τη γενική διέγερση και προσφέρουν αίσθηση ασφάλειας (American Academy of Pediatrics, 2021).
• Μικρές δεξιότητες αυτορρύθμισης
  Η εξάσκηση σε τεχνικές όπως βαθιές αναπνοές, χαλάρωση ή η δημιουργία ενός «ασφαλούς μέρους» φαντασίας μπορεί να εφαρμοστεί προληπτικά όταν το παιδί είναι ήρεμο. Αυτές οι δεξιότητες έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στη μείωση του άγχους (American Academy of Pediatrics, 2021).
• Σταδιακή έκθεση, όχι υπερπροστασία
  Αν το παιδί αποφεύγει καταστάσεις, οι γονείς μπορούν να το ενισχύσουν με μικρά, προοδευτικά βήματα έκθεσης και θετική υποστήριξη, αντί να επιτρέπουν πλήρη αποφυγή. Αυτό καλλιεργεί ανεκτικότητα στο άγχος, (World Health Organization, 2021).
• Περιορισμός βλαβερής έκθεσης
  Ο χρόνος και το περιεχόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρειάζεται παρακολούθηση, ειδικά όταν οδηγούν σε σύγκριση με άλλους ή σε αύξηση ανησυχίας. Η έρευνα δείχνει ότι η υπερβολική χρήση σχετίζεται με αυξημένο άγχος σε εφήβους (Twenge & Campbell, 2018).
• Συνεργασία με σχολείο
  Η επικοινωνία με δασκάλους και σχολικούς συμβούλους ενισχύει τη συνέπεια στην υποστήριξη του παιδιού, βοηθώντας ώστε να υπάρχει συντονισμένη αντιμετώπιση στο σχολικό πλαίσιο (Walter et al., 2020).

Συμπεράσματα

Εν κατακλείδι, η αναγνώριση των συμπτωμάτων άγχους τόσο στα παιδιά όσο και στους εφήβους είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να προλάβει σοβαρότερες δυσκολίες. Το πιο σημαντικό είναι οι γονείς να θυμούνται ότι δεν χρειάζεται να σηκώνουν το βάρος μόνοι τους. Η υποστήριξη από παιδοψυχολόγους ή άλλους ειδικούς ψυχικής υγείας μπορεί να βοηθήσει τόσο τους γονείς στο δικό τους ρόλο προσφέροντας πρακτικά εργαλεία όσο και τα παιδιά στο να ενισχύσει τόσο την ανθεκτικότητα όσο και την ψυχική ευημερία του παιδιού (Walter et al., 2020; WHO, 2021).

Βιβλιογραφία

• American Academy of Pediatrics. (2021). Anxiety disorders in children: How parents can help. HealthyChildren.org. Retrieved September 30, 2025, from https://www.healthychildren.org
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
• Beesdo, K., Knappe, S., & Pine, D. S. (2009). Anxiety and anxiety disorders in children and adolescents: Developmental issues and implications for DSM-V. Psychiatric Clinics of North America, 32(3), 483–524. https://doi.org/10.1016/j.psc.2009.06.002
• Costello, E. J., Copeland, W., & Angold, A. (2011). Trends in psychopathology across the adolescent years: What changes when children become adolescents, and when adolescents become adults? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 52(10), 1015–1025. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2011.02446.x
• Muris, P., & Field, A. P. (2008). Distorted cognition and pathological anxiety in children and adolescents. Cognition and Emotion, 22(3), 395–421. https://doi.org/10.1080/02699930701843450
• National Institute for Health and Care Excellence (NICE). (2013). Social anxiety disorder: Recognition, assessment and treatment (CG159). London: NICE. Retrieved from https://www.nice.org.uk/guidance/cg159
• NHS. (2021). Anxiety in children. National Health Service UK. Retrieved September 30, 2025, from https://www.nhs.uk/mental-health/children-and-young-adults/advice-for-parents/anxiety-in-children
• Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2018). Associations between screen time and lower psychological well-being among children and adolescents: Evidence from a population-based study. Preventive Medicine Reports, 12, 271–283. https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2018.10.003
• Walter, H. J., Bukstein, O. G., Abright, A. R., Keable, H., Ramtekkar, U., Ripperger-Suhler, J., Rockhill, C. M., & Sigel, B. A. (2020). Clinical practice guideline for the assessment and treatment of children and adolescents with anxiety disorders. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 59(10), 1107–1124. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2020.05.005
• World Health Organization. (2021). Adolescent mental health. Retrieved September 30, 2025, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health