Αισθητηριακή Ολοκλήρωση και Αυτισμός

Τι είναι Αισθητηριακή Ολοκλήρωση

Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι μία φυσιολογική λειτουργία μέσω της οποίας ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και οργανώνει κατάλληλα τα ερεθίσματα που λαμβάνει από το περιβάλλον και το σώμα μας. Πρόκειται για μία αυτόματη διαδικασία του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος όταν λαμβάνουμε αισθητηριακές πληροφορίες. Η αισθητηριακή ολοκλήρωση επιτυγχάνεται χωρίς καμία προσπάθεια από πλευράς μας!

Αυτή η ικανότητα του εγκεφάλου να προσλαμβάνει, επεξεργάζεται και ερμηνεύει σωστά τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε μας καθιστά ικανούς να ανταποκρινόμαστε άμεσα και επαρκώς στις απαιτήσεις που αυτά προκαλούν και να αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον.

Αμέτρητα μικρά κομμάτια αισθητηριακών πληροφοριών βομβαρδίζουν κάθε στιγμή τον εγκέφαλο, όχι μόνο από τα μάτια και τα αυτιά μας, αλλά και από κάθε μέρος του σώματός μας. Ο εγκέφαλος εντοπίζει, ταξινομεί και κατευθύνει τις αισθήσεις. Όταν οι αισθήσεις κυλούν με έναν καλά οργανωμένο τρόπο, τότε ο εγκέφαλος μπορεί να τις χρησιμοποιήσει για να πετύχει αντίληψη, μάθηση και κατάλληλη συμπεριφορά.

Τα αισθητηριακά συστήματα και οι λειτουργίες τους

Όλοι γνωρίζουμε τις 5 βασικές αισθήσεις που είναι η Όραση, η Ακοή, η Αφή, η Γεύση και η Όσφρηση. Δεν γνωρίζουμε όμως ότι υπάρχουν και άλλες δύο πολύ βασικές αισθήσεις στην θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης. Αυτές είναι η Ιδιοδεκτικότητα και η αίσθηση που δεχόμαστε από το αιθουσαίο σύστημα. Στην αισθητηριακή ολοκλήρωση, αναφερόμαστε ιδιαίτερα στις 3 από αυτές τις αισθήσεις, στην Αφή, στην Ιδιοδεκτικότητα και στην Αιθουσαία αίσθηση, χωρίς ωστόσο να σημαίνει πως οι άλλες δεν θεωρούνται εξίσου σημαντικές.

Απτικό σύστημα / αφή:

Το απτικό σύστημα έχει την λειτουργία της προστασίας ώστε να αποφεύγουμε κάτι επικίνδυνο όπως για παράδειγμα να τραβήξουμε το χέρι μας μακριά από κάτι που καίει και την δράση της διάκρισης όπως για παράδειγμα να διακρίνουμε και να πιάσουμε την γόμα αντί για το μολύβι στην κασετίνα μας χωρίς την βοήθεια της όρασης. Η ολοκλήρωση της αφής είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της συνειδητότητας του σώματος, τις λεπτές δεξιότητες και την αίσθηση άνεσης με τα χάδια και τα αγγίγματα. Είναι βασικό σύστημα για την συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου.

Αιθουσαίο σύστημα / αιθουσαία αίσθηση:

Το αιθουσαίο σύστημα περιλαμβάνει τους αισθητηριακούς υποδοχείς στο εσωτερικό του αυτιού. Στέλνει πληροφορίες σχετικά με την κίνηση, την ταχύτητα και την θέση του κεφαλιού. Είναι υπεύθυνο για την ανάπτυξη και διατήρηση της ισορροπίας και τον συντονισμό των κινήσεων ματιών και κεφαλιού, την ασφάλεια της κίνησης και την διατήρηση της προσοχής του ατόμου.

Ιδιοδεκτικό σύστημα / ιδιοδεκτικότητα:

Οι αισθητηριακοί υποδοχείς για το ιδιοδεκτικό σύστημα βρίσκονται στους μυς και τις αρθρώσεις. Το σύστημα αυτό μας δίνει πληροφορίες για το που βρίσκεται το σώμα μας στον χώρο και τη σχέση των μελών του σώματός μας μεταξύ τους. Μας δίνει τη δυνατότητά να ξέρουμε που είναι τα μέλη του σώματός μας και πώς κινούνται ακόμη και με κλειστά τα μάτια. Για παράδειγμα είναι υπεύθυνο να δώσει στο σώμα τα απαραίτητα σήματα για να κατέβουμε τις σκάλες χωρίς να έχουμε οπτική επαφή.

Δυσλειτουργία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε αισθητηριακές ιδιαιτερότητες. Κάποιοι από εμάς δυσανασχετούν με τα μάλλινα ρούχα, άλλοι σιχαίνονται κάποιες τροφές, άλλοι ζαλίζονται στο αυτοκίνητο ή το καράβι κ.α. Ωστόσο αυτές οι ιδιαιτερότητες δεν αποτελούν κριτήριο για να πούμε πως ένα άτομο έχει δυσλειτουργία την Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης γιατί μιλάμε για μεμονωμένες αντιδράσεις που υπάρχουν μέσα σε ένα πλαίσιο φυσιολογικών αντιδράσεων.

Η δυσλειτουργία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης είναι η δυσκολία επεξεργασίας των αισθητηριακών εισερχομένων πληροφοριών, με αποτέλεσμα τη μη λειτουργική συμμετοχή του ατόμου στις καθημερινές του δραστηριότητες και τη μη λειτουργική συμπεριφορά. Στην δυσλειτουργία Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης μιλάμε για πολλές αντιδράσεις, συχνά πολύ ισχυρές που δημιουργούν έντονη συναισθηματική αντίδραση στο παιδί.

Έρευνες έχουν δείξει ότι σχεδόν όλα τα παιδιά με αυτισμό έχουν εμφανείς δυσκολίες στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση και ότι πολλές από τις συμπεριφορές τους είναι απόρροια διαταραχών Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης. Πολλά από τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν υπερευαισθησία σε ακίνδυνα ερεθίσματα με αποτέλεσμα να αντιδρούν υπερβολικά, με αδόκιμο τρόπο ή αμυντικά σε αυτά. Για παράδειγμα, μπορεί να παρουσιάζει υπερβολική αντίδραση σε ορισμένους ήχους, όπως ο ήχος της κόρνας, με άμεση αποφυγή τους κλείνοντας τα αυτιά. Από την άλλη μεριά, πολλά παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν υποευαισθησία, δηλαδή μειωμένη αντίδραση σε ερεθίσματα και αναζητούν πολύ έντονες δραστηριότητες όπως στροβίλισμα γύρω από τον εαυτό τους ή επαναλαμβανόμενες κινήσεις.

Αισθητηριακά συστήματα και ενδείξεις διαταραχής της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης

Τα παιδιά με αυτισμό εμφανίζουν διάφορες συμπεριφορές οι οποίες είναι απόρροια δυσκολιών αισθητηριακής ολοκλήρωσης. Κάποιες από αυτές τις συμπεριφορές εκδηλώνονται λόγω υπερευαισθησίας (καταγραφή των ερεθισμάτων ως πιο έντονα / πιο υπερβολικά από ότι είναι στην πραγματικότητα) και άλλες λόγω υποευαισθησίας (δυσκολία στην καταγραφή των ερεθισμάτων εκτός αν είναι πολύ δυνατά και συνεχόμενα). Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να είναι οι εξής:

Απτικό σύστημα:

Αποφεύγει αγγίγματα και σωματική επαφή, αποφεύγει διάφορα υλικά όπως πλαστελίνη, δαχτυλομπογιές, κρέμα σώματος, άμμο. Δυσανασχετεί έντονα, αποφεύγει ή κλαίει σε καθημερινές δραστηριότητες, όπως το λούσιμο και κόψιμο των μαλλιών, το βούρτσισμα των δοντιών, το κόψιμο των νυχιών. Δυσανασχετεί σε συγκεκριμένους τύπους ρούχων, παπούτσια ή κάλτσες.

Από την άλλη μεριά, μπορεί να παρουσιάζει ασυνήθιστη ανάγκη να ακουμπά αντικείμενα, δεν αντιλαμβάνεται την θερμότητα και τον πόνο σε φυσιολογικό βαθμό. Αναζητά έντονα την σωματική επαφή και απτική πίεση, προτιμά να μένει ξυπόλυτο, παρουσιάζει εμμονή στο να τρίβει / ξύνει επιφάνειες ή αυτοτραυματίζεται.

Ιδιοδεκτικό σύστημα:

Προτιμά να μην κινείται ή αποφεύγει δραστηριότητες έντονης δράσης, αποφεύγει να σηκώνει βαριά αντικείμενα, κουράζεται εύκολα, σκοντάφτει πάνω σε έπιπλα ή άλλους ανθρώπους. Δυσκολεύεται να αντιληφθεί τη θέση του σώματός του στο χώρο και να κάνει κινήσεις με ευκολία χωρίς τη βοήθεια της όρασης. Δεν ελέγχει πάντα τη δύναμή του και παρουσιάζει φτωχό συντονισμό των κινήσεων.

Αιθουσαίο σύστημα:

Δεν του αρέσουν δραστηριότητες όπου το κεφάλι είναι ανάποδα, αποφεύγει τον εξοπλισμό της παιδικής χαράς, φοβάται τις πτώσεις ή τα ύψη, αποφεύγει τα ασταθή ή ανισόπεδα εδάφη, προτιμά το ήσυχο και καθιστικό παιχνίδι και ζαλίζεται εύκολα.

Από την άλλη μεριά, ενδέχεται να μην μπορεί να καθίσει ήσυχα, κινείται διαρκώς, περιστρέφεται γύρω – γύρω για πολλή ώρα χωρίς να δείχνει ότι ζαλίζεται, κουνιέται ασυναίσθητα, του αρέσει να πέφτει και διεγείρεται κατά την κινητική δραστηριότητα.

Οπτικό σύστημα:

Αποφεύγει την βλεμματική επαφή, ενοχλείται με τα δυνατά φώτα και καλύπτει τα μάτια του για να προστατευτεί. Δυσκολεύεται να εντοπίσει αντικείμενα στον χώρο και διασπάται από οπτικά ερεθίσματα. Παρουσιάζει εμμονή με αντικείμενα που περιστρέφονται.

Ακουστικό σύστημα:

Ενοχλείται έντονα από δυνατούς και ξαφνικούς ήχους όπως ο θόρυβος από την ηλεκτρική σκούπα, το καζανάκι της τουαλέτας ή τις μηχανές και κλείνει τα αυτιά του για να τους αποφύγει. Διασπάται εύκολα η προσοχή του από ακουστικά ερεθίσματα, δεν μπορεί να λειτουργήσει όταν υπάρχει θόρυβος και φαίνεται να μην ακούει όταν του μιλάτε.

Γευστικό σύστημα:

Αποφεύγει κάποιες τροφές και είναι εκλεκτικό στα τρόφιμα που τρώει. Δυσανασχετεί στο πλύσιμο των δοντιών. Αναζητά ερεθίσματα στο στόμα και μπορεί να βάζει στο στόμα μη βρώσιμα αντικείμενα.

Αν παρατηρείτε στο παιδί τέτοιες δυσκολίες συμβουλευτείτε έναν εργοθεραπευτή με εκπαίδευση στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση.

A. Jean Ayres (2005). Sensory Integration and the Child: 25th Anniversary Edition.
Kranowitz Carol (2006). The out-of-sync child has fun.
Wilbarger Patricia, Wilbarger Julia (2008): <<Αισθητηριακή Αμυντικότητα>>. Πρακτικά σεμιναρίου.
Αλεξάνδρου Στράτος (2009). <<Η μέθοδος της αισθητηριακής ολοκλήρωσης ως θεραπευτική προσέγγιση για παιδιά με Δ.Α.Φ. & η προσαρμοστική αντίδραση>>. Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου Πάτρα.

Παιδαγωγικό Κέντρο