Ένδυση/Απόδυση. Τυπική ανάπτυξη, Περιορισμοί και Ρόλος Εργοθεραπευτή

Στην τυπική ανάπτυξη, η επίτευξη της ανεξάρτητης ένδυσης συνήθως απαιτεί τέσσερα χρόνια πρακτικής. Η εκμάθηση της απόδυσης προηγείται αυτής της ένδυσης. Συνήθως, οι γονείς εισάγουν την ανεξάρτητη ένδυση με ένα φυσικό τρόπο, πριν και μετά τον ύπνο, αφήνοντας το παιδί να ολοκληρώσει το τελευταίο βήμα της διαδικασίας της ένδυσης τραβώντας το ρούχο.

Όταν το παιδί εμφανίζει μεγαλύτερο κίνητρο ανεξαρτησίας, είναι έτοιμο να δοκιμάσει πιο απαιτητικά μαθησιακά βήματα της διαδικασίας. Συχνά, οι γονείς χρησιμοποιούν την τεχνική της οπισθόδρομης αλυσίδας, τοποθετώντας το ένδυμα στο παιδί και αφήνοντας να ολοκληρώσει τη διαδικασία. Σταδιακά, το παιδί εκτελεί περισσότερα βήματα και ο γονιός λιγότερα. Στον παρακάτω πινάκα, παρουσιάζεται η τυπική ανάπτυξη της ένδυσης/απόδυσης.

Η ένδυση απαιτεί από τα παιδιά να χρησιμοποιούν ένα πλήθος λειτουργικών δεξιοτήτων για την επίτευξή της. Αρχικά, πρέπει να γνωρίζουν τη θέση του σώματος και των μελών τους στο χώρο, καθώς χρησιμοποιούν οπτικές και κιναισθητικές πληροφορίεςγια να κάνουν τις απαραίτητες κινήσεις που απαιτούνται. Το οπτικό και σωματοαισθητικό σύστημα καθιστούν το παιδί ικανό να αντιλαμβάνεται τη μορφή, το χώρο και το πως τα ρούχα προσαρμόζονται στο σώμα. Η σταθερότητα του κορμού είναι επίσης σημαντική, καθώς το παιδί σκύβει και μετατοπίζει τα κέντρο βάρους του σώματός του προκειμένου να ντυθεί. Εάν το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες περάσματος της μέσης γραμμήςτου σώματος και εκτελεί τη διαδικασία ένδυσης μονόπλευρα, πιθανότατα θα έχει δυσκολία σε διαδικασίες που απαιτούν την ταυτόχρονη χρήση των άνω άκρων, όπως το δέσιμο των κορδονιών ή τα κουμπώματα. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία ένδυσης είναι ο αμφίπλευρος συντονισμός, η ικανότητα χειρισμού των ρούχων και των αξεσουάρ (κουμπιά, φερμουάρ, ζώνη), η δύναμη και η αντοχή που απαιτούνται για την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Τέλος, οι γνωστικές δεξιότητες είναι εξίσου σημαντικές και περιλαμβάνουν την επιλογή των κατάλληλων ρούχων, την οργάνωση και απομνημόνευση των απαραίτητων βημάτων της διαδικασίας και την προσαρμογή σε αλλαγές (π.χ. θόρυβος στο περιβάλλον, νέα υφάσματα, νέος χώρος αποθήκευσης ενδυμάτων). 

Περιορισμοί στις γνωστικές, αισθητηριακές, αντιληπτικές δεξιότητες

            Τα παιδιά που έχουν γνωστικά και αντιληπτικά ελλείμματα μπορεί επίσης να εμφανίζουν δυσκολία στην επεξεργασία λειτουργικών δεξιοτήτων. Μπορεί για παράδειγμα να δυσκολεύονται στην επιλογή, στην χρήση και στον χειρισμό των ρούχων. Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να εμφανίζουν δυσκολίες στην διάκριση της δεξιάς και αριστερής πλευράς του σώματος, στην τοποθέτηση του σωστού παπουτσιού στο σωστό πόδι, στο γύρισμα των ρούχων στην κατάλληλη πλευρά, στην αναγνώριση της μπροστινής ή οπίσθιας πλευράς των ρούχων. Η εφαρμογή εννοιών όπως «επάνω», «εμπρός» ή «πίσω»μπορεί να είναι δύσκολη για αυτά τα παιδιά.

            Η οργάνωση της διαδικασίας της ένδυσης, η έναρξη, η χρονική αλληλουχίατων βημάτων της και ο τερματισμός της, είναι συχνά δύσκολη σε παιδιά με Νοητική Ανεπάρκεια ή Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος.Οι εργοθεραπευτές βοηθούν τα παιδιά με τις παραπάνω δυσκολίες χρησιμοποιώντας μια αντισταθμιστική προσέγγιση, δηλαδή τροποποιώντας τις απαιτήσεις της διαδικασίας της ένδυσης σε ποικίλα περιβάλλοντα. Για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιούν οπτικά βοηθήματα, όπως χρωματικές ενδείξεις, ταμπέλες με εικόνες ή λέξεις για την οργάνωση των ρούχων στο υπνοδωμάτιο του παιδιού. Μπορεί, επίσης, να χρησιμοποιούν σειρά εικόνων ή λίστες ελέγχου προκειμένου το παιδί να θυμάται την ακολουθία βημάτων που πρέπει να ολοκληρώσει κατά την ένδυση.

            Επιπλέον, το παιδί μπορεί να ματαιωθεί με την πολυπλοκότητα ορισμένων διαδικασιών κατά την ένδυση/απόδυση. Τυχόν γλωσσικά ελλείμματα μπορεί να περιορίζουν την έκφραση προσωπικών προτιμήσεων ή δυσκολιών. Ορισμένες φορές τα παιδιά αρνούνται να ντυθούν γιατί δεν έχουν επιλογή στο τι θα φορέσουν. Δίνοντας έλεγχο και επιλογή κατά τη διαδικασία ένδυσης, τα παιδιά εμπλέκονται πιο ενεργά και παρακινούνται στο να ανεξαρτητοποιηθούν. 

Η ματαίωση είναι πιο έντονη όταν το παιδί εμφανίζει δυσκολίες κινητικού συντονισμού και αισθητηριακής ρύθμισης. Ο εργοθεραπευτής αξιολογεί το παιδί και αναλύει τις απαιτήσεις για κάθε δραστηριότητα ένδυσης/απόδυσης. Έχοντας καθορίσει του περιορισμούς αλλά και τις δυνατότητες των λειτουργικών δεξιοτήτων του παιδιού επιλέγει την καταλληλότερη προσέγγιση, όπως για παράδειγμα την Αισθητηριακή Ολοκλήρωση ή συμπεριφορικές τεχνικές (τεχνική της οπισθόδρομης ή προς τα εμπρός αλυσίδας). Οι προσαρμογές περιβάλλοντος ή έργου περιλαμβάνουν τη χρήση οπτικών βοηθημάτων, Κοινωνικών Ιστοριών, λιστών ελέγχου και ρούχων που είναι εύκολα στο χειρισμό τους (π.χ. μεγαλύτερα μεγέθη, ελαστικά υφάσματα). Η ταυτόχρονη προτροπή συμμετοχής του παιδιού στην ένδυση βοηθά από μόνη της στην εκμάθηση του συγκεκριμένου έργου. Τέλος, η επανάληψη θετικών δηλώσεων από τους γονείς και τους εργοθεραπευτές καθιστά το παιδί περισσότερο έτοιμο να συμμετάσχει αλλά και να ολοκληρώσει τη διαδικασία.

Σωματικοί ή Κινητικοί Περιορισμοί

            Πολλά παιδιά μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες κατά την ένδυση/ απόδυση λόγω περιορισμών στον κινητικό συντονισμό, στο εύρος κίνησης ή στη μυϊκή δύναμη που απαιτείται. Παιδιά με Αναπτυξιακή Διαταραχή του Κινητικού Συντονισμού,μπορεί να δυσκολεύονται στην ολοκλήρωση της παραπάνω διαδικασίας, εξαιτίας αργού ρυθμού, έλλειψης οργάνωσης ή ματαίωσης. Παιδιά με αρθρίτιδα και ημιπληγία,επίσης, αντιμετωπίζουν δυσκολίες κατά την ένδυση/ απόδυση. Η αξιολόγηση από εργοθεραπευτή και η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου παρέμβασης είναι ιδιαίτερα σημαντική.

Ο Ρόλος του Εργοθεραπευτή

Ο Εργοθεραπευτής βοηθά στην επιτυχή εκτέλεση της διαδικασίας της ένδυσης/ απόδυσης, προτείνοντας στους γονείς και στο παιδί στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων, από τις οποίες μπορούν να επιλέξουν εκείνη που επιθυμούν.Η επιλογή των κατάλληλων ενδυμάτων, η υποστηρικτική τεχνολογία και οι προσαρμογές έργου είναι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την ενίσχυση της ανεξάρτητης ένδυσης/απόδυσης.            

Η ανάπτυξη της ανεξαρτησίας στις δραστηριότητες αυτοφροντίδας είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη βελτιστοποίηση της προσωπικής ταυτότητας και της αυτοεκτίμησης.Η αυτοδιαχείριση των αναγκών του κάθε ατόμου είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της αυτονομίας και της αυτοπεποίθησής του. Οι Εργοθεραπευτές βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν τις απαραίτητες δεξιότητες αυτοφροντίδας, εξασφαλίζοντάς τους αυτονομία, λειτουργικότητα και αυτοπεποίθηση.

Βιβλιογραφία-Πηγές:

• Case-Smith, J., & O’Brien, J. C. (2015). Occupational Therapy for Children and Adolescents (7th ed.). Philadelphia: Mosby Elsevier
• Rodger, S., & Ziviani, J. (2006). Occupational Therapy with Children: Understanding Children’s Occupations and Enabling Participation. Oxford: Blackwell Publishing Ltd

Παιδαγωγικό Κέντρο