Το Πένθος και η Απώλεια στα Παιδιά: Κατανόηση και Αντιμετώπιση

Λαμπροπούλου Χριστίνα – Ψυχολόγος

Το πένθος, που ορίζεται ως η φυσική και πρωτίστως συναισθηματική αντίδραση στην απώλεια αγαπημένου προσώπου μέσω θανάτου, αποτελεί μια εμπειρία που αλλάζει τη ζωή. Για τα παιδιά και τους εφήβους, το πένθος είναι μοναδικά διαφορετικό, καθώς επηρεάζεται από τα αναπτυξιακά τους στάδια και το επίπεδο κατανόησης που έχουν για την έννοια του θανάτου.

Η Φύση της Παιδικής Απώλειας και του Πένθους

Η απώλεια ενεργοποιεί μια φυσιολογική αντίδραση πένθους, καθώς τα άτομα προσπαθούν να ζήσουν χωρίς το αγαπημένο τους πρόσωπο. Το πένθος επηρεάζει πολλαπλούς τομείς λειτουργικότητας, όπως συναισθηματικούς, γνωστικούς, σωματικούς και συμπεριφορικούς και ενσωματώνεται σταδιακά στη ζωή, επιτρέποντας την αποδοχή της απώλειας και την προσαρμογή στον νέο κόσμο. Στα παιδιά, το πένθος δεν περιορίζεται στον θάνατο, αλλά αφορά οποιαδήποτε σημαντική απώλεια, όπως η απώλεια συγγενών ή φίλων, η διάλυση της οικογένειας, η μετακόμιση, η φυλάκιση ή ο εθισμός ενός προσώπου, καθώς και η απώλεια σωματικής ικανότητας ή εμφάνισης λόγω ασθένειας. Τα παιδιά συχνά δεν εκφράζουν το πένθος αυθόρμητα, είτε για να μην προκαλέσουν δυσφορία στους ενήλικες είτε από φόβο ότι μπορεί να χάσουν κι άλλους φροντιστές.

Το Πολύπλοκο Πένθος

Το Πολύπλοκο Πένθος (Complicated Grief, CG) αποτελεί ένα σύνδρομο που εμφανίζεται όταν η φυσιολογική διαδικασία του πένθους διαταράσσεται ή παρατείνεται, εκδηλώνοντας έντονο και εξουθενωτικό πόνο που υπερβαίνει τα όρια μιας προσαρμοστικής αντίδρασης. Στα παιδιά, το πολύπλοκο πένθος είναι ιδιαίτερα σοβαρό μετά από αιφνίδια ή βίαιη απώλεια, καθιστώντας την κλινική παρέμβαση αναγκαία όταν η θλίψη παραμένει πέρα από τα πολιτισμικά και τεκμηριωμένα αναμενόμενα όρια ή όταν παρεμποδίζει την ομαλή ενσωμάτωση της απώλειας.

Παράγοντες που αυξάνουν την ευαλωτότητα των παιδιών περιλαμβάνουν τον τύπο θανάτου, με αιφνίδιες ή βίαιες απώλειες να προκαλούν έντονη δυσφορία και κρίση νοήματος, τις προϋπάρχουσες ψυχολογικές ευπάθειες ή μη προσαρμοστικούς τρόπους αντιμετώπισης από τον φροντιστή, καθώς και τις δευτερεύουσες απώλειες, όπως αλλαγές στον τρόπο ζωής, στη σχέση με το περιβάλλον του αποθανόντος ή στην αίσθηση ασφάλειας.

Το πολύπλοκο πένθος συχνά συνυπάρχει με άλλες ψυχολογικές και σωματικές καταστάσεις. Συχνές συννοσηρότητες περιλαμβάνουν τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD), την Κατάθλιψη και το Άγχος, ενώ μπορεί να εμφανιστούν σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι ή γενικοί πόνοι, γνωστά και ως «καλυμμένο πένθος». Επιπλέον, τα παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν διαταραχές ύπνου ή ψυχοκοινωνικές δυσκολίες, οι οποίες επιβαρύνουν περαιτέρω την προσαρμογή τους στην απώλεια.

Γενικές αρχές υποστήριξης των παιδιών από τους φροντιστές

Οι Βασικές αρχές υποστήριξης για φροντιστές παιδιών που βιώνουν πένθος περιλαμβάνουν την ειλικρινή και σαφή επικοινωνία, δίνοντας πληροφορίες κατανοητές για την ηλικία του παιδιού και επιτρέποντας την έκφραση συναισθημάτων. Αποφεύγεται η χρήση ευφημισμών ή ψευδών, όπως «πήγε ταξίδι» ή «κοιμήθηκε για πολύ», ώστε να μην δημιουργηθεί σύγχυση ή φόβος. Η δομή και η προβλεψιμότητα της καθημερινότητας παρέχουν ασφάλεια, ενώ οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπα, δείχνοντας πώς εκφράζεται και διαχειρίζεται το πένθος. Η συνέχιση δεσμών με τον αποθανόντα μέσω αντικειμένων σύνδεσης, όπως φωτογραφίες ή κουτιά αναμνήσεων, βοηθά στη διατήρηση της μνήμης και της σχέσης. Τέλος, η υποστήριξη της οικογένειας ως συνόλου είναι κρίσιμη, ώστε να διατηρηθούν οι οικογενειακοί ρόλοι και η συνοχή, ενισχύοντας την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών και των ενηλίκων.

Βιβλιογραφία

Champion, M. J., & Kilcullen, M. (2025). Complicated Grief Following the Traumatic Loss of a Child: A Systematic Review. OMEGA—Journal of Death and Dying, 91(4), 2142–2164. https://doi.org/10.1177/00302228231170417
Chandran, S., Raman, V., & Shiva, L. (2025). Understanding Grief in Children: A Narrative Review. Journal of Indian Association for Child and Adolescent Mental Health, 21(2), 122–129. https://doi.org/10.1177/09731342251328150
Crowley, A., & Kirst, M. (2025). The Experiences of Virtual Support for Grief and Bereavement. Illness, Crisis & Loss, 1–16. https://doi.org/10.1177/10541373251321155
Zhang, T., Krysinska, K., Alisic, E., & Andriessen, K. (2025). Grief Instruments in Children and Adolescents: A Systematic Review. OMEGA—Journal of Death and Dying, 91(4), 2183–2225. https://doi.org/10.1177/00302228231171188