Παιδοψυχολόγος – Παιδοψυχολογική Υποστήριξη

Όταν από την άλλη μεριά κάτι δεν πάει καλά, τότε ο συχνότερος τρόπος να εκφραστεί είναι μέσα από αποκλίνουσες για την αναπτυξιακή του ηλικία σωματικές ή και συμπεριφορικές εκδηλώσεις, όπως:

• Επίμονη προσκόλληση στο άτομο φροντίδας/άγχος αποχωρισμού (κλαίει πολύ στην υποψία και μόνο ότι θα φύγει από τον χώρο η μαμά ή ο μπαμπάς)
• Μειωμένη απαντητικότητα στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος (δείχνει σαν αφηρημένο, δεν ακούει πάντα στο όνομά του, δείχνει να μη θυμάται / να μη συγκρατεί πληροφορίες, αργεί να αντιδράσει/απαντήσει)
• Δυσκολίες στον ύπνο (δεν μπορεί να κοιμηθεί, ξυπνά συχνά μέσα στη νύχτα και κλαίει, ζητά επίμονα την παρουσία κάποιου γονιού για να κοιμηθεί, κοιμάται λίγο, ξυπνάει πάρα πολύ νωρίς, κοιμάται υπερβολικά πολύ)
• Δυσκολίες στη λήψη τροφής (απορρίπτει τροφές, αρνείται να φάει, τρώει υπερβολικές ποσότητες, προβληματίζεται και ανησυχεί υπερβολικά για το βάρος του)
• Επιθετικότητα, εκρήξεις θυμού
• Απότομες αλλαγές στη συμπεριφορά ή/και στα ενδιαφέροντα
• Έντονη τάση για παραίτηση/δυσκολία στη διαχείριση της ματαίωσης/ ηττοπάθεια, έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό
• Φοβίες που επιμένουν και εμποδίζουν τη λειτουργικότητα του παιδιού
• Παρεκκλίσεις στη γλωσσική ανάπτυξη ( δεν μιλάει, τραυλίζει, αποφεύγει να μιλά σε μη οικεία περιβάλλοντα, μιλά υπερβολικά πολύ και γρήγορα)
• Παράξενες και επαναλαμβανόμενες κινητικές εκδηλώσειςπου μας θυμίζουν τικ
• Ασυνήθιστες για την ηλικία του συμπεριφορές ενούρησης/εγκόπρισης (ατυχήματα κατά τη διάρκεια της ημέρας ή/και της νύχτας)
• Καταναγκασμοί (εμμονή με την τάξη, την καθαριότητα κλπ.), εμμονικά ενδιαφέροντα
• Υπερβολική ντροπαλότητα, δυσκολίες στη σύναψη και τη διατήρηση στενών διαπροσωπικών σχέσεων
• Κατάχρηση ψηφιακής τεχνολογίας/ ηλεκτρονικών παιχνιδιών/μέσων κοινωνικής δικτύωσης

Όταν μία ή περισσότερες από τις παραπάνω εκδηλώσεις εμφανίζεται και επιμένει για αρκετό καιρό, οφείλει να μας κινητοποιήσει.

Είτε πρόκειται για μεμονωμένο σύμπτωμα είτε για σύνολο συμπτωμάτων, το βέβαιο είναι ότι αποτελούν δείκτη ότι κάτι δεν εξελίσσεται όπως θα έπρεπε και ότι το παιδί δεν αισθάνεται καλά. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να διαπιστώσουμε ότι αλλάζοντας τη δική μας συμπεριφορά και διαθεσιμότητα είναι αρκετό για να εξαλειφθεί το σύμπτωμα. Άλλες φορές όμως είναι αναγκαία η συμβολή του ειδικού παιδοψυχολόγου.

Γενικά, η ψυχολογική αξιολόγηση αναφέρεται στη διαγνωστική διαδικασία που θα ακολουθήσει ο/η παιδοψυχολόγος προκειμένου να συλλέξει και να ερμηνεύσει πληροφορίες σχετικά με τις ψυχολογικές λειτουργίες (πχ. συναισθηματική έκφραση, αντίληψη, κατανόηση του λόγου, ποιότητα αλληλεπίδρασης με γονιό), τη συμπεριφορά και την προσαρμογή του παιδιού σε διάφορους τομείς της ζωής του (πχ. στο σχολείο, στις σχέσεις με άλλα παιδιά, στις δραστηριότητες εκτός σχολείου). Η ψυχολογική εξέταση διενεργείται συνήθως σε περισσότερες από μία συναντήσεις ανάλογα και με την ηλικία του παιδιού, ενώ ο/η παιδοψυχολόγος καταλήγει σε μια διαγνωστική εκτίμηση μέσα από κλινική συνέντευξη με το παιδί, συνέντευξη με τους γονείς, χορήγηση κάποιων τεστ στο παιδί ή/και στους γονείς του, παρατήρηση του παιδιού και των αλληλεπιδράσεων του, ενώ ανάλογα και με την ηλικία του παιδιού μπορεί να συλλέξει πληροφορίες και από το/τη δάσκαλο/-α του. Επιπλέον, τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο/η παιδοψυχολόγος κατά την ψυχοδιαγνωστική αξιολόγηση μπορεί να χρησιμοποιηθούν και κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας. Πρόκειται για δοκιμασίες ευχάριστες στο παιδί (πχ. σχέδιο με μαρκαδόρους), η αξιολόγηση των οποίων δίνει πληροφορίες για την γνωστική ωριμότητα, την προσωπικότητα, το επίπεδο των κατακτημένων δεξιοτήτων, καθώς και για πιθανές συναισθηματικές δυσκολίες.

Η συνεκτίμηση όλων των παραπάνω οδηγεί σε διαγνωστική εκτίμηση σύμφωνα με την οποία η επιστημονική ομάδα θα κρίνει την αναγκαιότητα ή μη για θεραπευτική παρέμβαση ή/και συμβουλευτική, προτείνοντας το θεραπευτικό πλάνο για την οικογένεια του παιδιού. Όποτε κριθεί αναγκαίο ο/η παιδοψυχολόγος παραπέμπει την οικογένεια για παιδοψυχιατρική εκτίμηση σε συνεργάτη παιδοψυχίατρο. Τα συμπεράσματα αυτά ανακοινώνονται σε συνάντηση με τους γονείς, μέσα σε ένα κλίμα εμπιστοσύνης και εχεμύθειας και με μοναδικό στόχο να απαντηθούν οι αγωνίες τους και να δοθεί η καλύτερη δυνατή βοήθεια. Το θεραπευτικό πλάνο μπορεί να περιλαμβάνει ατομική ψυχοθεραπεία του παιδιού ή εφήβου/-ης, βραχείας ή ανοιχτής διάρκειας, ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση του παιδιού, συμβουλευτική των γονιών ή/και θεραπεία οικογένειας.

Η σφαιρική αξιολόγηση της νοητικής λειτουργίας ενός παιδιού ή εφήβου/-ης αποτελεί άλλο ένα σημαντικό και απαραίτητο κριτήριο προκειμένου ο/η παιδοψυχολόγος να υποστηρίξει τη θέση του για το νοητικό δυναμικό του παιδιού με τρόπο που να εξασφαλίζει ότι έχει πράξει και έχει προτείνει το καλύτερο δυνατό για το συμφέρον του παιδιού. Ένα βασικό εργαλείο για αυτή την αξιολόγηση είναι η χορήγηση του τεστ νοημοσύνης (WISC) το οποίο χορηγείται αυστηρά και αποκλειστικά από ψυχολόγο. Πρόκειται για την ελληνική έκδοση της κλίμακας νοημοσύνης για παιδιά Wechsler Intelligence Scale for Children, η οποία έχει προσαρμοστεί και σταθμιστεί στην ελληνική πολιτισμική πραγματικότητα, τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής γλώσσας, καθώς και σε αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητικού πληθυσμού στην Ελλάδα. Στόχος της χορήγησης αυτού του τεστ είναι να μετρήσει τις δεξιότητες του παιδιού, έτσι ώστε να αναδειχθούν οι γνωστικές ικανότητες αλλά και οι αδυναμίες του. Για παράδειγμα, οι λόγοι για τους οποίους πρέπει να χορηγηθεί μια κλίμακα νοημοσύνης σε παιδιά με πιθανή δυσλεξία είναι:
α) για να αποκλειστεί η πιθανότητα τα μαθησιακά προβλήματα μα οφείλονται σε κάποια νοητική καθυστέρηση, και
β) να αναπτυχθεί το γνωστικό προφίλ του παιδιού, ώστε να εντοπιστούν οι τομείς της γνωστικής του λειτουργίας στους οποίους εμφανίζει δυσκολία, καθώς και οι τομείς στους οποίους έχει καλύτερη επίδοση, διαδικασία που θα βοηθήσει στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος.

Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων γίνεται από τον/την παιδοψυχολόγο και ανακοινώνεται στους γονείς.

Πρόκειται για θεραπευτική διαδικασία η οποία έχει σαν στόχο να βοηθήσει το παιδί να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, να αναγνωρίσει, να εκφράσει και να αποδεχτεί τα συναισθήματά του, να επεξεργαστεί και να αφομοιώσει τα βιώματά του, να διαχειριστεί δύσκολες οικογενειακές σχέσεις και καταστάσεις που μπορεί να το μπερδεύουν, μέσα σε ένα ευχάριστο περιβάλλον και στην ασφάλεια που παρέχει η θεραπευτική σχέση. Τα παιδιά δεν εκφράζονται τόσο με τα λόγια. Έτσι, ο χώρος της θεραπείας προσφέρει μια σειρά από εργαλεία/μέσα τα οποία βοηθούν το παιδί να εκφραστεί ελεύθερα και τον θεραπευτή να αναγνωρίσει τις ψυχικές του διεργασίες και να το βοηθήσει να αντιμετωπίσει με ασφάλεια τις δυσκολίες του. Πιο συγκεκριμένα, η θεραπεία γίνεται με τη βοήθεια παιχνιδιών (φιγούρες, κούκλες, σπίτι, ζώα και άλλα οικεία στο παιδί παιχνίδια), εκφραστικών μέσων (πυλός, πλαστελίνη, μπογιές, χαρτιά, μολύβια, μαρκαδόροι), τεχνικών της παιγνιοθεραπείας (συμβολικό παιχνίδι, παιχνίδι ρόλων, προβολικές τεχνικές, ανάγνωση και δραματοποίηση παραμυθιών, κατασκευή ιστοριών, καθοδηγούμενη φαντασία) και άλλων εξειδικευμένων τεχνικών, απόλυτα προσαρμοσμένων στο επίπεδο γνωστικής, συναισθηματικής και κοινωνικής ωρίμανσης του παιδιού και στη φύση των δυσκολιών του.

Πρωταρχικός σκοπός της θεραπευτικής διαδικασίας είναι το παιδί να απενοχοποιηθεί από την ταμπέλα του «προβληματικού» ή «κακού» παιδιού που τις περισσότερες φορές το συνοδεύει, και να ακουστούν οι επιθυμίες και οι ανάγκες του σε έναν χώρο και μια σχέση που εγγυάται άνευ όρων αποδοχή, ασφάλεια και εμπιστοσύνη. Μέσα από τη σχέση αυτή και τα μέσα που αναφέρθηκαν παραπάνω, η θεραπεία στοχεύει στην ανάδειξη δεξιοτήτων, την ενίσχυση της αυτό-εκτίμησης, την δόμηση θετικών διαπροσωπικών σχέσεων, την αποτελεσματική διαχείριση δύσκολων καταστάσεων και την ενίσχυση συνολικά όσων στοιχείων μπορούν να συμβάλλουν ώστε το παιδί να απολαμβάνει το μεγάλωμά του και τις σχέσεις του. Απαραίτητη προϋπόθεση για την καλή έκβαση συνιστά όπως προαναφέρθηκε η δέσμευση των γονιών για συνεργασία.

Ψυχοθεραπεία εφήβου/-ης

Όπως κάθε αναπτυξιακή φάση στη ζωή του ανθρώπου, έτσι και η εφηβεία έχει τις ιδιαιτερότητές της, που αποτελούν πρόκληση για όλη την οικογένεια. Μέσα στα πλαίσια καταιγιστικών εσωτερικών και εξωτερικών αλλαγών, ο έφηβος συχνά αντιμετωπίζει έντονα συναισθήματα που δεν μπορεί να διαχειριστεί, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις εμφανίζονται και συμπεριφορές που επισημαίνουν ότι χρειάζεται βοήθεια ειδικού (συμπεριφορές εξάρτησης, εκρήξεις θυμού, απόσυρση, μειωμένο ενδιαφέρον για συναναστροφή με συνομίληκους, σωματικά συμπτώματα, ανορεξία ή βουλιμία, αυξημένο άγχος, έντονη θλίψη, απότομη πτώση των σχολικών επιδόσεων κλπ). Σε τέτοιες περιπτώσεις, που τόσο ο/η έφηβος/-η όσο και η οικογένεια αδυνατούν να διαχειριστούν με αποτελεσματικότητα τα συναισθήματα και τις μεταξύ τους σχέσεις, κρίνεται αναγκαία η παρέμβαση, συνήθως με ψυχοθεραπεία του εφήβου και παράλληλη συμβουλευτική στους γονείς.

Η ψυχοθεραπεία έχει στόχο να παρέχει στον/στην έφηβο/-η ένα ασφαλές μεταβατικό χώρο στον οποίο θα μπορέσει να εκφράσει ελεύθερα τις σκέψεις, τους προβληματισμούς και τα συναισθήματά του, και θα του παρέχει στήριξη στην δύσκολη διαδικασία δόμησης της ταυτότητάς του. Η θεραπευτική σχέση διακρίνεται από εχεμύθεια, γίνεται όμως σαφές στον έφηβο ότι το συμβόλαιο της εμπιστευτικότητας σπάει όταν ο θεραπευτής κρίνει ότι υπάρχει κίνδυνος για την υγεία του ή την ζωή του. Για να είναι αποτελεσματική η παροχή βοήθειας στον έφηβο είναι αναγκαία η σταθερή συνεργασία των γονιών του με το κέντρο.

Ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση

Πρόκειται για δομημένες συνεδρίες, προσαρμοσμένες στις ξεχωριστές ικανότητες, ανάγκες και δυσκολίες του παιδιού, που έχουν στόχο την ανάπτυξη δεξιοτήτων κοινωνικής συμπεριφοράς, την καλλιέργεια συναισθηματικής ενημερότητας και έκφρασης, την αναγνώριση αλλαγών στο περιβάλλον και αποτελεσματική αντίδραση σε αυτές, την ενίσχυση δεξιοτήτων παιχνιδιού και ταυτόχρονα την ενίσχυση γνωστικών δεξιοτήτων.

Ομάδες κοινωνικών δεξιοτήτων

Οι ομάδες κοινωνικών δεξιοτήτων απαρτίζονται από λίγα μέλη, που βρίσκονται κοντά στην ηλικία, έχουν συνήθως δουλέψει σε ατομικό επίπεδο και αντιμετωπίζουν παρόμοιας φύσης δυσκολίες/ελλείμματα σε θέματα κοινωνικής ανάπτυξης. Μέσα από την μικρή ομάδα των συνομιλήκων η οποία δουλεύει σε δομημένο πλαίσιο, με κανόνες και την καθοδήγηση του ειδικού, ευνοείται η πιο λειτουργική αλληλεπίδραση και η ενίσχυση πλήθους δεξιοτήτων όπως: η επίλυση συγκρούσεων, η τήρηση κανόνων και ορίων, το μοίρασμα, η επικοινωνία, η συναισθηματική έκφραση, η ενσυναίσθηση, η μείωση της ανταγωνιστικότητας, η ανοχή στη ματαίωση, η ανάληψη πρωτοβουλιών, η ευελιξία στη σκέψη και τη συμπεριφορά, η προσφορά βοήθειας κλπ. Απώτερος σκοπός της ομάδας είναι η γενίκευση αυτών των δεξιοτήτων στην καθημερινή ζωή των παιδιών.

Συμβουλευτική γονέων

Πρόκειται για συνεδρίες του/της ψυχολόγου με το ζεύγος των γονιών του παιδιού ή στην περίπτωση που οι γονείς είναι διαζευγμένοι με τον κάθε γονιό ξεχωριστά. Η συμβουλευτική διαδικασία βασίζεται στην αρχή του καθοριστικού ρόλου του γονιού στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού του, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση μιας λειτουργικής, φροντιστικής σχέσης εμπιστοσύνης και ασφάλειας παιδιού-γονιoύ. Με άλλα λόγια, καταρρίπτοντας τον μύθο του τέλειου γονιού η διαδικασία της συμβουλευτικής επιχειρεί να αναδείξει περισσότερες προσεγγίσεις στην άσκηση του γονεϊκού ρόλου, δεδομένου ότι κανείς δεν γεννιέται γονιός, όμως πάντα μπορεί να γίνεται καλύτερος, εφόσον το θελήσει!Πολλοί γονείς μπορεί να αναζητήσουν τη βοήθεια του/της συμβούλου-ψυχολόγου όταν μάθουν ή όταν υποψιαστούν ότι το παιδί τους αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία στην καθημερινότητά του, στη ζωή του στο σχολείο, στις σχέσεις με τους γονείς του, τα αδέρφιά του, τους συνομηλίκους του ή όταν καταλάβουν μια αλλαγή στην συμπεριφορά του ή όταν νιώσουν ότι το παιδί βρίσκεται σε μια δύσκολη ψυχοσυναισθηματική κατάσταση. Άλλοι γονείς αναζητούν βοήθεια προκειμένου να μπορέσουν να διαχειριστούν μια σημαντική αλλαγή στην οικογένειά τους που είτε έχει συμβεί είτε πρόκειται να συμβεί προλαμβάνοντας μια πιθανή πολύ αρνητική επιρροή στο παιδί (π.χ. διαζύγιο, ασθένεια, απώλεια δουλειάς του γονιού, θάνατος αγαπημένου προσώπου). Στόχος των συζητήσεων με τον/την ψυχολόγο είναι να βοηθηθούν οι γονείς να σκεφτούν το πρόβλημα που τους απασχολεί σε σχέση με το/τα παιδί/-ά τους και την οικογένειά τους υπό το πρίσμα της ιδιοσυγκρασίας του παιδιού, της ηλικίας και της αναπτυξιακής του φάσης, της δομής και τρόπου λειτουργίας ολόκληρης της οικογένειας.Στο πλαίσιο της συμβουλευτικής ενδέχεται ο/η ψυχολόγος να χορηγήσει στο γονιό ερωτηματολόγια που αξιολογούν την υποκειμενική του εμπειρία σχετικά με τις δυσκολίες (συναισθηματικές, γνωστικές, συμπεριφορικές, μαθησιακές) του παιδιού, αλλά και τις δυνατότητες/ικανότητες του ή να αξιολογήσει ο ίδιος την γονεϊκή του επάρκεια. Η συμβουλευτική μπορεί να λειτουργήσει είτε ανεξάρτητα είτε σε συνδυασμό με άλλες παράλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις, όπως η ψυχοθεραπεία, εργοθεραπεία, λογοθεραπεία του παιδιού, καθώς και η οικογενειακή θεραπεία, ανάλογα με το θεραπευτικό πλάνο που σχεδιάζεται για το παιδί για το οποίο θα απευθυνθεί ο γονιός/κηδεμόνας του στο Κέντρο. Τέλος, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι μια από τις βασικές αρχές της συμβουλευτικήςείναι ο/η ειδικός να συνεργάζεται με το γονιό ως ισότιμος/η συνομιλητής/-τρια, χωρίς να ενοχοποιεί «το γονιό που τα κάνει όλα στραβά» αλλά και χωρίς να επιβεβαιώνει την ετικέτα του «προβληματικού παιδιού».

Θεραπεία οικογένειας (με βάση τη συστημική θεώρηση)

Περιλαμβάνει τη συμμετοχή όλων των μελών της οικογένειας μαζί στις θεραπευτικές συναντήσεις με έναν/μία ή/και δυο θεραπευτές/-τριες (συνήθως ο ένας/μια εκ των δυο θεραπευτών/-τριών είναι ο/η θεραπευτής/-τρια του παιδιού/εφήβου/-ης). Η οικογενειακή θεραπεία αποτελεί ένα πολύ διαδεδομένο και ερευνητικά τεκμηριωμένο τρόπο προσέγγισης και αντιμετώπισης των ψυχολογικών προβλημάτων του παιδιού/εφήβου/-ης. Η θεραπεία οικογένειας με βάση τη συστημική θεωρία προσεγγίζει και αντιμετωπίζει το πρόβλημα του παιδιού/εφήβου ως διαταραχή των σχέσεων ολόκληρης πλέον της οικογένειας του παιδιού, επομένως η ψυχοθεραπευτική βοήθεια δεν απευθύνεται μόνο στο παιδί, αλλά σε όλα τα μέλη της οικογένειας (που μένουν μαζί με το παιδί). Οι οικογενειακές συναντήσεις μπορεί να έχουν, επίσης, ως στόχο τη διάγνωση ή την ανακοίνωση σε όλη την οικογένεια του διαγνωστικού αποτελέσματος ή/και του θεραπευτικού πλάνου, δηλαδή με ποιο τρόπο και για ποιο λόγο ο/η θεραπευτής/-τρια προτείνει να συνεργαστεί η οικογένεια για την αντιμετώπιση του προβλήματος που έχει εμφανίσει το παιδί. Στόχος είναι να απομακρυνθεί οποιαδήποτε λανθάνουσα ή εμφανής «ετικέτα προβληματικού παιδιού», καθώς και οποιαδήποτε ενοχοποίηση μπορεί να νιώθουν οι γονείς ότι οι ίδιοι είναι η «αιτία του προβλημάτων του παιδιού τους» και να αναδεχθούν νέοι τρόποι επικοινωνίας και σχετίζεσθαι μέσα στην οικογένεια πετυχαίνοντας πιο λειτουργικές σχέσεις.

Στο Παιδαγωγικό Κέντρο παρέχονται εξειδικευμένες ψυχολογικές υπηρεσίες που απευθύνονται σε παιδιά, εφήβους/ες και τις οικογένειές τους από έμπειρους/-ες παιδοψυχολόγους. Πρόκειται για επαγγελματίες ψυχικής υγείας, κατόχους άδειας άσκησης επαγγέλματος ψυχολόγου, με μεταπτυχιακές σπουδές, με ψυχοθεραπευτική εξειδίκευση και πολυετή εμπειρία στην ψυχική υγεία των βρεφών, νηπίων, παιδιών και εφήβων, σε θέματα άσκησης του γονεϊκού ρόλου.